سنگ کیسه صفرا چیست؟ علائم، علل و درمان

سنگ کیسه صفرا مشکل شایعی است که گاهی همراه با علائم نمایان می‌شود و گاهی هیچ علامتی ندارد. مشکلات کیسه صفرا معمولاً زمانی رخ می‌دهد که چیزی مانند سنگ مجرای صفراوی را مسدود کند. افرادی که علائم دارند معمولاً باید با جراحی کیسه صفرا خود را خارج کنند. برای اطلاعات بیشتر در مورد سنگ‌های صفرا، علائم و نحوه درمان آن، ادامه مطلب را بخوانید.

سنگ کیسه صفرا چیست؟

کیسه صفرا یک اندام کوچک در سمت راست، بالای شکم، درست زیر کبد است و وظیفه آن ذخیره و نگهداری صفرا است. صفرا مایعی به رنگ سبز مایل به زرد است که به هضم غذاها کمک می‌کند. سنگ‌های صفراوی بسیار شایع است و معمولا بدون علامت است. بیشتر سنگ‌های صفراوی زمانی ایجاد می‌شوند که مواد موجود در صفرا مانند کلسترول، رسوب کنند.

علائم و نشانه‌های سنگ کیسه صفرا

خود سنگ موجود در کیسه صفرا باعث درد نمی‌شود. بلکه درد زمانی رخ می‌دهد که سنگ‌های موجود در کیسه حرکت مایع صفرا از کیسه را مسدود کنند. حدود 80 درصد از افرادی که سنگ دارند، به اصلاح “سنگ صفراوی خاموش” دارند، یعنی درد یا علامتی ندارند.

وجود سنگ در صفرا می‌تواند منجر به درد در سمت راست بالای شکم یا مرکز شکم شما شود. ممکن است هر از گاهی پس از خوردن غذاهای پرچرب مانند غذاهای سرخ شده درد در این ناحیه را تجربه کنید، اما این درد در هر زمانی ممکن است رخ دهد. درد ناشی از سنگ صفرا فقط چند ساعت طول می‌کشد، ولی ممکن است شدید باشد.

 اگر سنگ شناسایی یا درمان نشود، شدت علائم افزایش می‌یابد. این علائم عبارتند از:

• دمای بالای بدن
• ضربان قلب سریع
• زرد شدن پوست و سفیدی چشم (یرقان)
• خارش پوست
• اسهال
• لرز
• گیجی
• از دست دادن اشتها

همچنین، این علائم می‌تواند نشانه عفونت یا التهاب کیسه صفرا، کبد یا پانکراس نیز باشد. علائم سنگ صفرا با علائم التهاب آپاندیس و پانکراس مشابه است. اگر یک یا چند مورد از این علائم را تجربه کردید بهتر است که به پزشک مراجعه کنید.

انواع سنگ صفرا

از لحاظ ساختاری دو نوع سنگ وجود دارد که بسته به شرایط، یکی از انواع سنگ‌ها ممکن است ایجاد شود. در زیر این سنگ‌ها را معرفی کرده‌ایم:

• سنگ‌های کلسترولی

رنگ این سنگ‌ها معمولا زرد مایل به سبز است. حدود 80 درصد سنگ‌ها از نوع سنگ‌های کلسترولی هستند.

• سنگ‌های رنگدانه‌ای

این سنگ‌ها از بیلی‌روبین ساخته‌ شده‌اند. رنگ آن‌ها اغلب قهوه‌ای تیره یا سیاه است و اندازه کوچک‌تری نسبت

سنگ‌های کلسترولی دارند.

علل ایجاد کننده سنگ کیسه صفرا

تصور می شود علت واقعی ایجاد سنگ‌ صفرا به خاطر عدم تعادل شیمیایی در مایع صفرا باشد. چند دلیل احتمالی وجود دارد:

1. کلسترول بیش از حد در صفرا

وجود کلسترول زیاد در صفرا منجر به ایجاد سنگ‌های کلسترولی زرد رنگ می‌شود. اگر کبد شما کلسترول بیشتری نسبت به سایر ترکیبات موجود در مایع صفرا بسازد این نوع سنگ‌ها ممکن است ایجاد شوند.

2.  بیلی روبین بیش از حد در صفرا

بیلی روبین یک ماده شیمیایی است که در اثر تجزیه طبیعی گلبول‌های قرمز تولید می‎شود. بیلی روبین پس از ایجاد، از کبد و صفرا عبور می‌کند و در نهایت از بدن دفع می‌شود. آسیب کبدی و برخی اختلالات خونی باعث می‌شود که کبد بیش از حد نرمال بیلی روبین تولید کند. زمانی که کیسه صفرا نتواند بیلی روبین اضافی را تجزیه کند، این سنگ‌های تیره ایجاد می‌شوند.

3. غلیظ شدن صفرا

کیسه صفرا باید بتواند صفرای درون خود را تخلیه کند تا به درستی کار کند. اگر نتواند محتوای صفرا را تخلیه کند، صفرا بیش از حد غلیظ شده و باعث تشکیل سنگ می‌شود.

چه عواملی به ایجاد سنگ کیسه صفرا کمک می‌کنند؟

یکی از عوامل قابل کنترل ایجاد کننده سنگ صفرا مربوط به رژیم غذایی و سبک زندگی است. در حالی که سایر عوامل به اندازه کافی قابل کنترل نیستند. عوامل خطر غیر قابل کنترل سن، نژاد، جنس و سابقه خانوادگی است.

عوامل خطر قابل کنترل

• چاقی
• رژیم غذایی سرشار از چربی یا کلسترول
• رژیم غذایی کم فیبر
• کاهش وزن سریع
• دیابت نوع 2

عوامل خطر غیر قابل کنترل

• بارداری
• سن 60 سال یا بالاتر
• ابتلا به سیروز کبدی
• سابقه خانوادگی سنگ صفرا
• مصرف برخی داروهای کاهنده کلسترول
• جنسیت مونث (زنان بیشتر از مردان احتمال دارد به سنگ صفرا مبتلا شوند.)
• مصرف داروهایی با محتوای استروژن بالا (مانند برخی داروهای ضد بارداری)

برخی از داروها ممکن است خطر ابتلا به سنگ صفرا را افزایش دهند، ولی مصرف آن‌ها را متوقف نکنید مگر اینکه با پزشک خود مشورت کرده باشید.

روش‌های تشخیص سنگ صفرا

پزشک ابتدا یک معاینه فیزیکی شامل بررسی رنگ چشم‌ها و پوست انجام می‌دهد. رنگ مایل به زرد ممکن است نشانه‌ای از یرقان باشد که نتیجه بیلی روبین بیش از حد در بدن شماست. همچنین معاینه شامل تست‌های تشخیصی است که به پزشک کمک می‌کند تا مشکل را بهتر شناسایی کند. این روش‌ها عبارتند از:

رژیم غذایی مناسب برای بهبود سنگ‌های صفراوی

برای کمک به بهبود وضعیت خود و کاهش خطر ابتلا به سنگ صفرا، این نکات را در نظر داشته باشید:

• کربوهیدرات‌های تصفیه شده (مانند شیرینی جات، نان سفید و …) و شکر کمتر بخورید.
• مصرف چربی‌های سالم مانند روغن ماهی و روغن زیتون را افزایش دهید. این روغن‌های سالم به انقباض و تخلیه منظم کیسه صفرا کمک می‌کنند.
• روزانه به مقدار کافی فیبر بخورید (خانم‌ها به حدود 25 گرم در روز، و مردان به حدود 38 گرم در روز به فیبر نیاز دارند).
• هر روز فعالیت بدنی داشته باشید.
• بدن خود را هیدراته نگه دارید و به مقدار کافی آب بنوشید.
• اگر قصد کاهش وزن دارید، این کار را به آرامی انجام دهید. کاهش وزن سریع ممکن است خطر ابتلا به سنگ صفرا و سایر مشکلات سلامتی را افزایش دهد.

درمان سنگ کیسه صفرا

در بیشتر مواقع، برای سنگ‌های صفراوی نیازی به درمان نیست، مگر اینکه برای شما درد ایجاد کنند. گاهی اوقات سنگ‌های صفراوی بدون اینکه متوجه شوید دفع می‌شوند. اگر درد دارید، پزشک احتمالاً جراحی را توصیه می‌کند. در موارد نادر ممکن است از دارو استفاده شود.

اگر عوارض جراحی با توجه به شرایط شما بالا باشد، از روش‌های غیر تهاجمی برای درمان سنگ‌های صفراوی استفاده می‌شود. با این حال، اگر جراحی انجام نشود، سنگ‌های صفراوی ممکن است عود کنند. این به آن معنی است که بیشتر باید مراقب وضعیت خود باشید.

1. عمل جراحی

کوله سیستکتومی، که جراحی برای برداشتن کیسه صفرا است، یکی از رایج‌‌ترین جراحی‌های بزرگسالان است. کیسه صفرا یک اندام ضروری نیست، پس می‌توان بدون آن زندگی سالمی داشت. دو نوع کوله سیستکتومی وجود دارد:

کوله سیستکتومی لاپاراسکوپیک

 این جراحی نیاز به بیهوشی عمومی دارد. جراح معمولاً سه یا چهار برش در شکم شما ایجاد می‌کند. سپس یک دستگاه کوچک را در یکی از برش‎‌ها قرار می‌‌دهد، سنگ را بررسی می‌کند و کیسه صفرا را با دقت خارج می‌کند. اگر هیچ عارضه‌ای نداشته باشید معمولا می‌توانید در روز عمل یا روز بعد از آن به خانه بروید.

کوله سیستکتومی باز

 این جراحی معمولاً زمانی انجام می‌شود که کیسه صفرا ملتهب، عفونی یا زخمی شده باشد. همچنین، در صورت بروز مشکلاتی در حین کوله سیستکتومی لاپاروسکوپیک، این جراحی ممکن است انجام شود. با برداشتن کیسه صفرا مسیر حرکت صفرا که از کبد به روده کوچک بود، تغییر می‌کند. در این شرایط صفرا دیگر از کیسه صفرا عبور نمی‌کند و غلظت آن کمتر می‌شود.

پس از برداشتن کیسه صفرا، مدفوع شل می‌شود، مانند موقعی که یک ملین مصرف کرده‌اید حتی می‌تواند باعث اسهال شود. برای اکثر افراد این مشکل پس از مدتی خود به خود برطرف می‌شود.

2. درمان‌های غیر تهاجمی

اگر پزشک تشخیص داده که جراحی با توجه به شرایط فرد مناسب نیست، مثلاً بیمار فرد بسیار مسنی باشد، چند راه دیگر وجود دارد که پزشک می‌‌تواند برای خلاص شدن از شر سنگ ‌های صفراوی از آن‌ها استفاده کند.

درمان با حلال خوراکی

معمولاً از داروهای ursodiol و chenodiol برای شکستن سنگ ‌های صفراوی استفاده می‌شود. این داروها حاوی اسیدهای صفراوی هستند که برای شکستن سنگ ها بکار می‌روند. این درمان برای از بین بردن سنگ‌های کلسترولی مناسب است و ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد تا به طور کامل عمل کند.

سنگ شکن شاک ویو

یکی دیگر از گزینه‌ها سنگ سکن شاک ویو است. این دستگاه سنگ شکن امواج ضربه‌ای تولید می‌کند که از بدن فرد عبور می‌کند. این امواج ضربه‌ای می‌توانند سنگ‌های صفراوی را به قطعات کوچکتر بشکنند.

تخلیه از راه پوست

این روش شامل قرار دادن یک سوزن استریل در کیسه صفرا برای بیرون کشیدن صفرا است. سپس یک لوله برای خروج مواد، وارد می‌شود. این روش معمولاً اولین راه درمان نیست و برای افرادی که روش‌‌های دیگر کاندید مناسبی برای آن‌ها نیست، بکار می‌رود.

پیشگیری از ایجاد سنگ صفرا

در حالی که هیچ راه صد در صدی برای پیشگیری کامل از سنگ‌های صفراوی وجود ندارد، اما به نظر می رسد کلسترول نقش مهمی در شکل گیری سنگ صفرا ایفا می کند. اگر سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ‌های صفراوی دارید، ممکن است پزشک به شما توصیه کند که غذاهایی با محتوای بالای چربی اشباع را محدود کنید. برخی از این غذاها عبارتند از:

• گوشت‌های چرب مانند سوسیس و بیکن
• خامه
• کیک و کلوچه
• پنیرهای خاص

از آنجایی که افرا چاقی بیشتر مستعد ابتلا به سنگ‌های صفراوی هستند، نگه داشتن وزن در محدوده نرمال راه دیگری برای محدود کردن احتمال تشکیل سنگ صفرا است.

سخن آخر

سنگ کیسه صفرا رسوباتی است که از مواد جامد موجود در مایع صفرا مانند کلسترول و بیلی روبین ساخته شده است. این سنگ ها شایع هستند و ممکن است علائم ایجاد کنند و یا گاهی هیچ علائمی نداشته باشند. تغییر در سبک زندگی و رژیم غذایی مانند کاهش مصرف کربوهیدرات‌های ساده و شکر، افزایش مصرف فیبر و آب، همچنین افزایش فعالیت بدنی می‌توان به بهبود سنگ صفرا کمک کرد.

اگر سنگ‌های صفرا یا خود کیسه صفرا با جراحی خارج شود، معمولا سنگ‌ها عود نمی‌کنند. اگر عمل جراحی برای شما مناسب نیست و تصمیم به مصرف دارو برای از بین بردن سنگ‌ها دارید، ممکن است این سنگ‌ها عود کنند و برگردند. بنابراین پزشکتان باید وضعیت شما را تحت نظر داشته باشد. در صورتی که سنگ‌های صفراوی علائمی ایجاد نکنند، نیازی به درمان خاصی ندارید. با این حال، بهتر است تغییراتی در سبک زندگی ایجاد کنید تا از بزرگتر شدن و ایجاد مشکلات بیشتر جلوگیری کنید.

منبع : healthline.com / ترجمه: سحر نوری