از زونا چه می دانید؟ دانستنی ها درباره این بیماری

زونا، که با نام دیگر هرپس زوستر (HZ) نیز شناخته می شود در واقع بثورات دردناک و ناخوشایندی است که بر روی پوست ظاهر می شود و ناشی از واکنش مجدد ویروس واریسلا-زوستر (VZV) -همان ویروس آبله مرغان است. از جمله علائم اصلی زونا تاول و احساس نا آرامی و درد است، اما علاوه بر آن ها بسیاری از مردم پس از بهبودی بثورات همچنان درد پایداری را حس می کنند که این شرایط را نورالژی (درد اعصاب) پس از هرپس (PHN). زونا می تواند با استفاده از داروهای ضد ویروسی و استراتژی های کاهش علائم درمان شود اما مهمتر از هر چیزی برای مدیریت زونا، پیشگیری است که باید انجام پذیرد. با این حال، آن دسته از افرادی که واکسن آبله مرغان را دریافت کرده باشند از بیماری زونا در امان اند زیرا از ابتلا به ویروس واریسلا جلوگیری می کند. برای آن هایی که آبله مرغان گرفته باشند هم دو نوع واکسن وجود دارد.

علائم

به طور معمول علائم زونا در دو مرحله ی متمایز ظاهر می شود. در مرحله اول، مرحله پیشرونده، فرد اغلب علائم عفونت عمومی مانند تب، سردرد و خستگی را تجربه می کند. اما به زودی درد نیز ایجاد می شود. افراد مبتلا به زونا درد آن را چیزی مثل سوزش، گزش و تیر کشیدن توصیف می کنند. درد معمولا به یک طرف بدن محدود می شود.

در مرحله دوم، آن قسمت از پوست که درد اولیه در آن احساس شد، دچار قرمزی و حساس به لمس می شود، چیزی بسیار شبیه آفتاب سوختگی. در طی چند روز حباب های آبدار یا همان تاول روی پوست ایجاد شده و گسترش می یابد. در نهایت پوسته پوسته شده و از بین می رود. اما تا زمانی که محل زخم ها کاملا خوب نشود، بیماری می تواند از فرد به اطرافیانش سرایت کند و در این بین کسانی که آبله مرغان نگرفته باشند یا واکسن آن را نزده باشند در معرض خطر هستند. یعنی اگر فردی تا به حال آبله مرغان نگرفته باشد، از برخورد با فردی که زونا گرفته، به آبله مرغان دچار می شود.

عوارض ناشی از زونا مانند PHN، که می تواند پس از شیوع زونا تا هفته ها یا حتی سال ها ادامه یابد و همچنین عفونت های ثانویه مانند زرد زخم (که یک عفونت باکتریایی پوستی است) و مننژیت است. علاوه بر این، اگر زونا روی صورت باشد، آن لکه های قرمز و تاول ها ممکن است آسیب های جدی و دائمی در بینایی یا شنوایی فرد ایجاد کند.

علل و عوامل خطرساز

بیماری زونا زمانی ایجاد می شود که ویروس واریسلا – عامل آبله مرغان، اغلب پس از گذشت چند دهه مجدد در سیستم عصبی فعال می شود. دلیل بروز این اتفاق هنوز چندان مشخص نیست، اما تصور می شود که یکی از دلایل فعالیت دوباره ی ویروس در بدن زمانی باشد که سیستم ایمنی بدن تضعیف می شود و در واقع تضعیف سیستم ایمنی اتفاق طبیعی است که با افزایش سن ایجاد می شود. از این رو، افرادی که در کودکی آبله مرغان گرفته اند و اکنون در سن ۵۰ یا ۶۰ سالگی قرار دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به زونا هستند.

با این حال، دلایل دیگری هم وجود دارد که منجر به تضعیف سیستم ایمنی بدن می شود از جمله عفونت ناشی از ویروس HIV یا عوارض جانبی برخی از داروها مانند شیمی درمانی.

حتی کودکان هم ممکن است در معرض خطر باشند. خوشبختانه، ابتلا به زونا در بچه های کمتر از ۱۰ سال بسیار نادر است و کسانی هم که به این بیماری مبتلا می شوند، علائم خفیفتری نسبت به بزرگسالان بروز می دهند. کودکانی که بیشترین خطر ابتلا به زونا را دارند، آن هایی هستند که قبل از یک سالگی آبله مرغان را تجربه کرده اند یا مادران آن ها در طی سه ماهه ی سوم بارداری به آبله مرغان مبتلا شده اند.

در برخی موارد هم شواهدی وجود دارد که نشان می دهد استرس می تواند نقش مهمی را در ابتلا به زونا ایفا کند. دلایل زیادی برای اضطراب و تنش وجود دارد که یکی از آن ها می تواند از دست دادن ناگهانی فردی از اعضای خانواده یا دوست یا حتی شغل باشد که با ایجاد یک تنش و اضطراب شدید موجب بروز زونا می شود.

تشخیص بیماری

تا زمانی که زونا در مرحله ی اول قرار دارد  هنوز بثورات به طور کامل بر روی پوست ظاهر نشده است، ممکن است با برخی عفونت های دیگر اشتباه گرفته شود. اما هنگامی که تاول ها روی پوست شکل می گیرند و فرد درد و سوزش بسیاری را در آن قسمت از بدن خود احساس می کند، تشخیص زونا به راحتی انجام خواهد گرفت.

در مواردی نیز استثناهایی وجود دارد، برای مثال ممکن است محدوده ی زخمی که بر روی یک سمت از بدن ایجاد شده بسیار شبیه به دیگر انواع بثورات باشد یا اینکه اصلا زخمی آن طور که گفته شده بر روی پوست ظاهر نشود. در چنین مواردی مقداری از زخم یا تاول از روی پوست برداشته شده و برای آزمایش ویروس زونا در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می گیرد. حتی در مواقعی که تشخیص سخت است، از آزمایش خون کمک گرفته می شود.

درمان

در ابتدای درمان زونا، مهمترین کاری که باید در وهله ی اول انجام داد این است که جلوی رشد و گسترش ویروس واریسلا گرفته شود: هر چه قدر که میزان تاول ها و لکه های قرمز بیشتر شود، خطر ابتلا به عوارض بعدی نیز بیشتر می شود. از این رو، داروهای ضد ویروسی مانند zovirax (آسیکلوویر)، Famvir (فامسیکلوویر) یا (Valtrex) (valacyclovir) اگر در عرض ۷۲ ساعت پس از اولین تشخیص مشکوک فرد به زونا مصرف شود، بسیار موثر خواهد بود.

علاوه بر این، تمرکز اصلی درمان بر روی تسکین علائم بیماری زونا است. راه هایی سودمند برای مراقبت از تاول ها و بثورات عبارتند از:

• رفتن در وان آب ترکیب شده با جو دوسر
• پوشیدن لباس و شلوارهای گشاد به ویژه در مناطقی که دچار تاول و قرمزی شده است.
• تمرین مراقبت از سلامت فردی – استراحت کافی، تغذیه سالم، انجام تمرینات ورزشی ملایم (تای چی برای برخی افراد مفید بوده است) و غیره.

درد و ناراحتی کلی می تواند با داروهای ضد درد (OTC) درمان شود از جمله داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند تیلنول (استامینوفن) و ادویل (ایبوپروفن)؛ آنتی هیستامین های خوراکی و موضعی برای کاهش خارش و دیگر محصولات موضعی OTC مانند لوسیون کالامین، لیدوکایین و کپسایسین. همچنین برخی روش های درمانی جایگزین موارد ذکر شده در بالا هستند که می تواند مزایای مخصوص به خود را داشته باشد، این روش ها عبارتند از: طب سوزنی، تحریک الکتریکی عصبی پوستی (TENS)، هیپنوتیزم و مکمل های تغذیه ای به نام آنزیم های پروتئولیتیک.

پیشگیری

برای هر کسی که تا به حال آبله مرغان نگرفته است، کلیدی ترین را پیشگیری دریافت واکسن واریسلا است. در حال حاضر، این واکسن بخشی از برنامه منظم واکسیناسیون دوران کودکی را شامل می شود اما برای آن هایی که واکسن را دریافت نکرده اند هم موثر است و کودکان دارای بیشتر از ۱۳ سال سن و همچنین بزرگسالانی که تا به حال آبله مرغان نگرفته اند هم می توانند این واکسن را بزنند.

اما برای آن دسته از افرادی که آبله مرغان گرفته اند و در نتیجه بدن آن ها اکنون میزبان ویروس واریسلا خفته است هم دو نوع واکسن وجود دارد. یکی از این ها، Zostavax (واکسن زوستر زنده) نام دارد که از سال ۲۰۰۶ در دسترس است اما امروزه با واکسن دیگری با یک شات به نام Shingrix  که توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) ترجیح داده می شود، جایگزین شده است. آن طور که تشخیص داده اند، Shingrix بسیار موثر تر از Zostavax عمل می کند.

با این حال، علاوه بر واکسیناسیون، داشتن و ادامه ی زندگی به شیوه ای سالم به ویژه دوری از استرس تا جای ممکن می تواند در جلوگیری از فعالیت مجدد این ویروس در بدن موثر واقع شود.

راه های مقابله

نمی توان این حقیقت را انکار کرد که بیماریی زونا بسیار سخت و خطرناک است. در واقع نه تنها دردناک و ناخوشایند است، بلکه این درد می تواند هفته ها یا حتی ماه ها ادامه یابد.

ناراحتی بدن برای طولانی مدت ممکن است عوراض جانبی دیگری را نیز در پی داشته باشد. بنابراین راه کارهایی برای مقابله به شما توصیه می شود تا آرامش ذهنی توام با آرامش جسمی را برای شما به ارمغان بیاورد. برای آرامش ذهن و روح می توانید مدیتیشن انجام دهید و در کنار آن خواب کافی و فعالیت بدنی مناسب هم داشته باشید.

برای مقابله با خارش و درد زونا سعی کنید از روش های درمانی OTC مانند لوسیون کالامین و آنتی هیستامین ها استفاده کنید، حتی می توانید برای تسکین درد هیپنوتیزم انجام دهید. (در صورتی که درد آنقدر شدید بود که نمی توانستید آن را تحمل کنید حتما مسئله را با پزشک خود در میان بگذارید).

نکته‌ی مهم دیگری که باید مد نظر قرار دهید این است که نباید اجازه دهید تا بیماری مانع از ارتباط شما با سایر افراد شود. در حقیقت، درخواست کمک از دیگران را از خود دریغ نکنید: می توانید به یک گروه پشتیبانی و مراقبت از بیماران بپویندید، در مورد کارهای عقب افتاده ی خود با آن ها صحبت کرده و برخی از وظایف و مسئولیت های خود را تا زمان بهبودی کامل به آن ها محول کنید.

مراقبت

مراقبت از فردی که زونا گرفته می تواند تا حدی چالش برانگیز باشد، با توجه به این که بیماری معمولا پیامدهایی فراتر از درد و ناراحتی فیزیکی دارد.

به همین دلیل، اگر اکنون در حال مراقبت از فردی هستید که زونا گرفته است، باید بدانید که این مراقبت باید از راه های مختلفی انجام شود. مراقبت و پشتیبانی پزشکی نکته ای کلیدی است البته: ابتدا باید اطمینان حاصل کنید که در وهله ی اول اقدامات پزشکی لازم انجام گرفته باشد و فرد بیمار حتما به پزشک مراجعه کرده باشد، سپس می توانید با مراقبت های صحیح در تسکین درد بیمار تا حد زیادی موثر باشید و حتی می توانید اقدامات لازم را برای جلوگیری از انتقال بیماری به دیگران انجام دهید. در واقع کار شما تسکین استرس، کمک به انجام کارهای شخصی و حمایت اجتماعی را شامل می شود.

سخن پایانی

در این که زونا بیماری بسیار ناخوشایند و دردناک است، جای هیچ بحث و سوالی نیست. همچنین بسته به جایی زخم ها زونا قرار دارد این دردها می تواند سخت تر و شدید تر نیز باشد و فرد باید کارهای زیادی را تا زمان درمان کامل انجام دهد. همچنین زونا ممکن است برای مدتی طولانی روی پوست باقی بماند و حتی پس از بهبودی باز هم می تواند عوارضی دائمی برجای بگذارد.

با این حال، همه ی می توان تنها با یک واکسیناسیون ساده از همه ی این مشکلات جلوگیری کرد – این واکسن ها هم برای آبله مرغان در دسترس است، برای فردی که در کودکی آبله مرغان نگرفته است و هم برای زونا برای کسانی که در کودکی آبله مرغان گرفته اند. همچنین پزشک شما می تواند به شما کمک کند تا مشخص شود که کدام راهبرد برای سن و سابقه پزشکی شما مناسب تر است. بنابراین بهتر است در برنامه ی چک آپ بعدی که به پزشک خود مراجعه می کنید حتما در مورد زونا و راه های پیشگیری و درمان آن سوالاتی بپرسید.

منبع: verywellhealth  /  فاطمه شهابی