آناتومی پا و مشکلات شایع مربوط به آن

پاهای ما برای راه رفتن و دویدن، پریدن، حفظ تعادل، بالا رفتن و کارهایی این چنینی ساخته شده است. بنابراین تعجبی ندارد که پای انسان ساختاری پیچیده داشته باشد. شاید کمی باورش سخت باشد اما پا با هر سایزی، سایز شش (نه یا دوازده) دارای ۲۸ استخوان است. چیزی حدود یک چهارم از کل استخوان های بدن – به علاوه ۳۰ مفصل و بیش از صد عضله، رباط و تاندون.

همه این ساختارها درست مانند یک ماشین ساختارمند، تنظیم شده و هماهنگ با هم کار می کنند تا دو عملکرد مهم را انجام دهند: تحمل وزن و حرکت. چنین عملکردی به درجه بالایی از ثبات نیاز دارد. علاوه بر این، پا باید انعطاف پذیر باشد تا بتواند در سطوح ناهموار تعادلش را حفظ کند. در حقیقت، به همین دلیل است که هر پا دارای تعداد زیادی استخوان و مفصل است.

در اینجا مرور مختصری بر ساختار پا و نحوه کار آن ها با یکدیگر، همچنین نگاهی به برخی از مشکلات رایج بیماری های مربوط به پا که گاهی از ساییدگی و پارگی طبیعی، استفاده بیش از حد یا آسیب به پا ناشی می شود، ذکر شده است.

ساختار پا

پا را می توان به سه قسمت تقسیم کرد: قسمت جلویی پا، بخش میانی پا و پشت پا. در هر بخش استخوان ها، مفاصل، ماهیچه ها، تاندون ها و رباط ها وجود دارند.

استخوان ها

استخوان های پا بر اساس محل قرارگیری به سه دسته تقسیم می شوند.

جلوی پا

قسمت جلوی پا، انگشتان پا یا فالانژها (بند انگشتان) را شامل می شود. ۱۴ استخوان در انگشت پا (دو تا در هر انگشت شست پا و سه استخوان در هر چهار انگشت دیگر به اضافه پنج استخوان متاتارس (به هر یک از استخوان های پا متاتارس می گویند)) وجود دارد.

اولین استخوان متاتارس کوتاه ترین و ضخیم ترین استخوان است و نقش مهمی در حرکت به سمت جلو دارد. همچنین به چندین تاندون متصل است. استخوان‌های متاتارس دوم، سوم و چهارم پایدارترین استخوان‌های متاتارس هستند. آن ها به خوبی محافظت می شوند و تنها چند اتصال جزئی تاندونی دارند.

علاوه بر فالانژها و متاتارس‌ها، جلوی پا دارای دو استخوان کوچک بیضی شکل در پایین اولین متاتارس، در زیر کف پا است که توسط تاندون ها و رباط ها در جای خود نگه داشته می شود. قسمت جلویی پا نیز به وسیله پنج مفصل تارسوماتارس به بخش میانی پا می رسد.

میانه پا

این بخش از پا از پنج استخوان با اشکال نامنظم به نام تارسال تشکیل شده است. نام بالینی این استخوان ها عبارتند از ناویکولار، کیوبوید، میدیال، اینترمیدیت و لترال کیونیفورمز. همه این استخوام ها با هم قوس پا را تشکیل می دهند. قوس پا نقشی کلیدی در تحمل وزن و پایداری دارد.

پشت پا

تنها دو استخوان بزرگ در این قسمت از پا وجود دارد: تالوس و استخوان کلکینیوس. بزرگترین آن ها، استخوان کلکینیوس است که پاشنه پا را تشکیل می دهد. تالوس نیز در بالای استخوان پاشنه قرار گرفته و مفصل چرخشی مچ پا را تشکیل می دهد.

مفصل ها

یک مفصل در محل اتصال بین دو یا چند استخوان ایجاد می شود. هر انگشت شست پا دارای دو مفصل است، مفصل متاتارسوفالانژیال و مفصل بین فالانژیال. چهار انگشت دیگر هر پا دارای سه مفصل است: مفصل متاتارسوفالانژیال در پایین هر انگشت، مفصل بین فالانژیال پروگزیمال در وسط انگشت پا و مفصل فالانژیال دیستال، نزدیک ترین مفصل به نوک انگشت پا است.

ماهیچه ها

ماهیچه های کنترل کننده حرکات پا از ساق پا هستند و با تاندون ها به استخوان های پا متصل می شوند. در واقع این ها همان عضلات اصلی هستند که حرکت پا ها را تسهیل می کنند:

• تیبیالیس خلفی-عقبی (از قوس پا پشتیبانی می کند)
• تیبیالیس قدامی-جلویی (به پا اجازه می دهد تا به سمت بالا حرکت کند)
• پرونئوس لونگوس و برویس (حرکت در قسمت بیرونی مچ پا را کنترل می کند)
• اکستانسورها- ماهیچه بازکننده (بالا آوردن انگشتان به منظور گام برداشتن)
• فلکسورها– ماهیچه خم کننده (ثابت نگه داشتن انگشتان پا و خم کردن آن ها در زیر)

تاندون ها و رباط ها

مهم ترین تاندون پا تاندون آشیل است که از ماهیچه ساق پا تا پاشنه پا کشیده شده است. این تاندون قوی ترین و بزرگترین ساختار تاندونی در بدن است و دویدن، پریدن، بالا رفتن از پله ها و ایستادن روی انگشتان پا را ممکن می سازد.

از جمله دیگر تاندون های مهم در پا عبارتند از تاندون تیبیالیس خلفی (تاندون تیبیال خلفی) که عضله ساق پا را به استخوان های داخل پا متصل کرده و قوس پا را حفظ می کند و تیبیالیس قدامی (تاندون تیبیال یا درشت نی قدامی) که از استخوان درشت نی خارجی تا اولین متاتارس و سطوح کیونیفورمز تارسال میانی امتداد دارد که موجب خمیدگی پشت پا شده و انگشتان پا را به سمت ساق پا به حرکت در می آورد.

رباط های اصلی پا عبارتند از:

• فاسیای پلانتار: طولانی‌ترین رباط پا، فاسیای کف پا که در امتداد کف پا از پاشنه تا انگشتان پا کشیده شده و قوس پا را تشکیل می‌دهد، قدرت راه رفتن را به انسام می دهد به حفظ تعادل کمک می کند.
• رباط کالکانه اوویکولار پلانتار: این رباط در قسمت کف پا قرار دارد و استخوان پاشنه و ناویکولار را به هم متصل کرده و سرتالوس را نیز حفاظت می کند.
• رباط کالکانیوکوبوئید: این رباط استخوان پاشنه و تارسال را به هم متصل کرده و به فاسیای کف پا کمک می کند تا قوس پا را محافظت کند.

مشکلات شایع پا

با توجه به تعداد اجزای متحرک در پای انسان و چندین هزار مایلی که این عضو شگفت‌انگیزِ بدن در طول عمرش طی می‌کند – به گفته انجمن پزشکی پا در آمریکا، هر فرد در سن ۵۰ سالگی به طور میانگین حدودا  ۱۲۰میلیون کیلومتر (۷۵۰۰۰ مایل) را طی کرده است- تعجبی ندارد که ساختارهای درونی پا ممکن است در معرض آسیب یا استفاده بیش از حد قرار بگیرند.

و البته مانند هر عضوی از بدن که از استخوان، ماهیچه و بافت همبند تشکیل شده است، پاها نیز تحت شرایط خاصی قرار دارند که ممکن است هر یک از اندام های دیگر بند، عضوها، ستون فقرات و … را تحت تأثیر قرار دهند، از جمله:

• رگ به رگ شدن، کشیدگی و کشش هایی که بر عضلات یا رباط ها تاثیر سوء می گذارد
• تاندونیت (زمانی که تاندون بیش از حد کشیده شده یا پاره می شود)
• شکستگی های استخوانی
• استئوآرتریت (که به ویژه در پاها شایع است، به خصوص در مفاصلی که انگشتان پا را به قسمت میانی پا متصل می کند)
• روماتیسم مفصلی

بعلاوه، پاها ممکن است تحت تاثیر بیماری هایی قرار بگیرند که مختص به آن ها نیست:

• دیابت
• نقرس (کریستال های اسید اوریک در مفاصل تشکیل می شود)
• عفونت هایی مانند پای ورزشکاران و اونیکومیکوزیس (عفونت قارچ ناخن)

همچنین مسائلی وجود دارد که کاملا به خود پا مربوط می شود:

خار پاشنه

استخوان پاشنه (پاشنه پا) به عنوان بزرگترین استخوان پا، به طور ویژه ای توسط بیومکانیک معیوبی که دارد مستعد آسیب است- برای مثال، راه رفتن در راه هایی که خیلی هموار نیستند. یکی از شایع‌ترین مشکلات آن ایجاد توده‌های استخوانی در بخش زیرین استخوان پاشنه است که خار پاشنه نام دارد و هنگام ایستادن یا راه رفتن درد بسیار شدیدی ایجاد می کند. از سویی دیگر، اختلالات عملکرد پا مانند خار پاشنه در افرادی که به التهاب پلانتار فاشیاتیس (فاسیای کف پا) مبتلا هستند و یا کف پای صاف دارند یا قوس‌ کف پای آن ها از حد نرمال بلندتر است، بیشتر شیوع پیدا می کند.

پلانتار فاشیاتیس (فاسیای کف پا)

این مسئله در اثر پارگی های کوچک در بافت فیبری ضخیم در قسمت زیرین پا ایجاد می شود که از قسمت توپی پا به سمت کف پا امتداد می یابد و به دلیل کشیدگی بیش از حد به وجود می آید. از جمله علائم آن می توان به درد در پاشنه پا و قوس پا اشاره کرد که اغلب در صبح ها بدتر می شود. فاسیای کف پا برای پیاده روی های طولانی مدت یا دوندگان خطری خاص محسوب می شود.

بونیون (پینه پا)

پینه پا یک برجستگی استخوانی دقیقا زیر انگشت شست پا در لبه داخلی پا یا به سمت انگشت کوچک پا است. (گاهی اوقات به دومین نوع از پینه پا bunionette گفته می شود.) پینه پا هنگامی ایجاد می شود که استخوان های پا نامرتب می شوند و این در بیشتر موارد به دلیل فشار ناشی از پوشیدن کفش هایی است که به خوبی سایز پا نیستند و یا انگشتان پا را برای طولانی مدت به هم محکم می فشارد. انگشت شست پا ممکن است آنقدر به سمت داخل زاویه دار شود که در واقع از زیر یا روی انگشت دوم کناری خود عبور کند و منجر به ناهماهنگی ثانویه به نام انگشت چکشی شود. در این حالت به طور معمول یک پینه دردناک در بالای انگشت دوم پا ایجاد می شود.

قوس های صاف

به این حالت صافی کف پا نیز گفته می‌شود، این تغییر شکل گاهی اوقات به قدری زیاد است که قوس کف پا به‌طور کامل از بین رفته و کل کف پا با زمین تماس پیدا می‌کند. در نتیجه آن منجر به درد در ناحیه میانی پا، تورم مچ پا و قوس پا و حتی درد در لگن، زانو یا کمر می شود. صافی کف پا ممکن است یک مشکل مادرزادی باشد (یعنی فرد با این عارضه متولد شده است)، اما در بیشتر موارد این مسئله در نتیجه بالا رفتن سن یا آسیب دیدگی ایجاد می شود. بین ۲۰ تا ۳۰ درصد از افراد درجاتی از صافی کف پا را دارند.

انگشت چکشی

در این عارضه، مفصل وسط انگشت پا به طور دائمی و به سمت پایین خم می شود. این مشکل به دلیل عدم تعادل در عضلات، تاندون‌ها یا رباط هایی که استخوان های انگشت پا را صاف نگه می دارند اتفاق می افتد. همچنین، درست مانند پینه پا و بونیون و hammer toe، انگشت چکشی نیز در بیشتر موارد در نتیجه پوشیدن کفش‌های نامناسب ایجاد می‌شود، گرچه می‌تواند در اثر ضربه یا بیماری‌های خاص نیز بروز پیدا کند.

[hammer toe: تغییر شکل مفصل داخلی انگشت پا است. Mallet toe، انگشت چکی، تغییر شکل مفصل خارجی است].

متاتارسالژیا

متاتارسالژیا نام پزشکی درد توپی پا است. این عارضه در بیشتر مواقع به دلیل افزایش فشار بر روی این ناحیه به دلیل پوشیدن انواع خاصی از کفش ها یا شرایطی مانند آرتریت، فشرده سازی عصب (به نام نوروما) و یا شکستگی یا پارگی در رباط ها ایجاد می شود.

کلاو توو (انگشتان خمیده)

نوعی ناهنجاری است که در آن انگشتان پا ایجاد می شود، به گونه ای که مفاصل میانی به سمت پایین یا حتی زیر پا خم می شوند. پینه یا میخچه – نواحی از پوست که ضخیم و ملتهب می شود- بیشتر در بالای انگشتان پا ایجاد می شود. گاهی اوقات میخچه ممکن است به اعصاب پا فشار بیاورد و دردناک شود.

نورومای مورتون

این نوعی عارضه شایع است که منجر به فشردگی بر روی یکی از اعصاب در قسمت توپی پا شده و باعث حس سوزن سوزن شدن و درد در نزدیکی انگشتان سوم و چهارم پا می شود. در بیشتر موارد علت آن پوشیدن  کفش های پاشنه بلند است.

تشخیص مشکلات

برای تشخیص مشکلات مربوط به ساختارهای آناتومیک در پا، پزشک – که معمولا باید متخصص ارتوپد باشد – قسمت خارجی پا را به منظور بررسی علائم و دیگر نشانه های خارجی، از جمله تورم در نواحی خاص و تغییر شکل در شکل پا معاینه می کند.

البته، گاهی هم لازم است برای تشخیص خاص تر و بهتر نگاهی به داخل پا بیاندازند که برای این کار به تصویربرداری نیاز دارند. با استفاده از اشعه ایکس استاندارد می توان شکستگی استخوان یا آسیب آرتریت را تایید کرد. با این حال، اگر باز هم به جزئیات بیشتری نیاز باشد، پزشک ارتوپد از شما می خواهد تا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) انجام دهید- تکنیکی که از آهنربای قدرتمند و کامپیوتر استفاده می شود- و یا یک توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن، که تصاویر را با ترکیب چندین اشعه ایکس ایجاد می کند.

درمان

درست مانند هر عارضه دیگری، درمان های مربوط به مشکلات پا نیز بستگی به این دارد که آن عارضه دقیقا چیست. بدیهی است که اگر عفونت ناشی از باکتری یا قارچ باشد، برای درمان به آنتی بیوتیک یا داروی ضد قارچ نیاز دارد و پا درد معمولا به هر علتی که باشد در بیشتر موارد با داروهای بدون نسخه مانند تیلنول (استامینوفن)، ادویل، موترین (ایبوپروفن)، آلو (ناپروکسن) قابل درمان است و یا در صورت درد شدیدتر، با داروها و مسکن های تجویزی تسکین پیدا می کند.

برای مشکلات پا مانند ناهنجاری های آناتومیک همچون صافی کف پا، ارتز – نوعی کفی یا بالشتک هایی که درون کفش قرار می گیرند تا به عملکرد پا کمک کند- می تواند بسیار مفید و کاربردی باشد. نسخه‌های استاندارد این محصولات در داروخانه‌ها و دیگر فروشگاه‌هایی که محصولات بهداشتی می‌فروشند موجود است، اما در بیشتر موارد خود پزشک ارتزها را سفارش می دهند.

در برخی موارد، فیزیوتراپی برای بهبود قدرت و انعطاف پذیری پا و مچ پا می تواند مفید باشد. گاهی اوقات شکستگی ها و آسیب های دیگر نیاز به جراحی دارند، که در نهایت کمک می کند تا پاها در وضعیت بهتری قرار بگیرند و بتوانید و مایل ها بیشتر حرکت کنید.

منبع: verywellhealth.com / ترجمه: فاطمه شهابی