از پرداختن به آنفولانزای کتو گرفته تا تهیه غذاهای رژیمی کتوژنیک، در اینجا به برخی از رایجترین سوالات رژیم کتو به طور علمی پاسخ خواهیم دارد.
وقتی به نظر میرسد که همه (نه فقط افراد مشهور) رژیم کتوژنیک را امتحان کردهاند، ممکن است بخواهید بدانید که آیا این رژیم برای شما نیز مفید است یا خیر. رژیم کتو یک برنامه غذایی با چربی بالا، پروتئین متوسط و کربوهیدرات بسیار پایین است. اما آیا واقعا درست است که میتوانید هر چقدر میخواهید کره و بیکن بخورید و همچنان وزن کم کنید؟ این کار روش سالمی است؟ آیا رژیم کتو در واقع بهترین راه برای کاهش وزن است؟ یا میتواند بیش از آنکه مفید باشد، مشکل ایجاد کند؟ در اینجا به اصلیترین سوالات شما پیرامون رژیم کتو پاسخ خواهیم داد.
به گفته بنیاد صرع، رژیم کتو به عنوان یک رژیم درمانی برای کنترل تشنج در افرادی که صرع دارند، ابداع شد. رژیم کتو ممکن است برای سلامتی این افراد ضروری باشد اما مطمئناً اکثر مردم برای اینکه سالم باشند، نیازی به رژیم کتو ندارند.
امروزه این رژیم غذایی مرسوم شده است و بسیاری از افراد از آن برای کاهش وزن استفاده میکنند. با این حال با توجه به مایو کلینیک، خوردن مقادیر بالای چربیهای اشباع شده ممکن است در درازمدت خطراتی برای سلامت قلب ایجاد کند و در کوتاه مدت، رژیمهای غذایی کم کربوهیدرات ممکن است با عوارض جانبی ناخوشایندی مانند یبوست و سردرد همراه باشند. با توجه به ماهیت محدود کننده کتو (اکثر میوهها و لبنیات، غلات کامل، بسیاری از سبزیجات و حبوبات را حذف میکند)، ممکن است از نظر برخی مواد مغذی مانند فیبر نیز دچار کمبود شوید.
اگرچه پیروی از یک رژیم غذایی بسیار پر چرب میتواند مانند یک روش جدید و متفاوت برای غذا خوردن به نظر برسد، اسکات کیتلی، RDN در Keatley Medical Nutrition Therapy میگوید: «تحقیقاتی که به بررسی کتوز از طریق رژیم غذایی پرداختهاند، در کوتاه مدت هیچ گونه پیامد منفی واقعی را نشان ندادهاند.» کتوز حالت متابولیک طبیعی است که در آن بدن شما به جای منبع سوخت معمول خود(یعنی گلوکز که نوعی قند است) چربی میسوزاند.
کندرا ویتمیر، CNS، که مشاوره تغذیه عملکردی و درمانی را در لاگونا بیچ، کالیفرنیا انجام میدهد، میافزاید که مطالعات طولانی مدت کمی انجام شده است بنابراین دشوار است که به طور قطعی بگوییم این رژیم بی خطر است. همچنین ایمن بودن این رژیم تا حد زیادی به انواع غذاهایی که در رژیم میخورید بستگی دارد. (به عنوان مثال، روغن زیتون انتخاب سالمتری نسبت به کره است و ماهی سالمون سالمتر از بیکن میباشد.)
به طور معمول، بدن شما کربوهیدراتها را به عنوان منبع سوخت ترجیحی خود تجزیه میکند. کتوز زمانی اتفاق میافتد که بدن شما به حالت چربی سوزی میرود و چربی را به اجسام کتونی تجزیه میکند که به عنوان انرژی مورد استفاده قرار میگیرند. کیتلی میگوید: به غیر از آنفولانزای کتو، «مطالعات زیادی نشان دادهاند که وارد شدن به کتوز از طریق رژیم غذایی هیچ پیامد منفی واقعی در کوتاه مدت ندارد.» اما برای ارزیابی واقعی تأثیر آن به مطالعات طولانی مدت نیاز است.
نکته: قرار دادن بدن در وضعیت کتوز در یک مدت زمان محدود احتمالاً برای اکثر افراد سالم مضر نیست.
جیل کین، RDN و متخصص تغذیه در نیویورک میگوید که رژیم کتو به طور کلی از ۷۰ تا ۷۵ درصد چربی، ۲۰ تا ۲۵ درصد پروتئین و ۵ تا ۱۰ درصد کربوهیدرات تشکیل شده است. تعداد دقیق گرمهای کربوهیدرات برای هر کس متفاوت است اما به طور کلی حدود ۲۰ تا ۵۰ گرم در روز میباشد. بسیاری از افرادی که رژیم کتو را دنبال میکنند، «کربوهیدرات خالص» را محاسبه مینمایند که به معنای کربوهیدرات کل منهای فیبر میباشد. فیبر در کربوهیدراتهای کل «شمرده» نمیشود زیرا توسط بدن انسان هضم نمیگردد. در هر صورت، این تعداد کربوهیدرات بسیار کم است و به برنامه ریزی دقیق نیاز دارد. خوردن کمی میوه، سبزیجات نشاستهای، غذاهای شیرین یا غلات کامل میتواند به راحتی شما را از کتوز خارج کند.
تفاوت زیادی در کاهش وزن بین کتو و سایر رژیمها وجود ندارد
شکی نیست که رژیم کتوژنیک حداقل در ابتدا میتواند به کاهش وزن کمک کند و به راحتی میتوانید نمونههایی از تغییرات چشمگیر این رژیم را در منابع مختلف پیدا کنید. کیتلی میگوید:«من مراجعینی دارم که با رژیم کتو مقدار قابل توجهی از وزن خود را از دست دادهاند اما در زمان شروع رژیم چاق بودند و مقدار زیادی چربی برای از دست دادن داشتند. این افراد میتوانند تغییرات بدنی نسبتاً قابل توجهی داشته باشند.»
در مطالعهای که در سال ۲۰۱۷ در مجله Clinical Endocrinology منتشر شد، ۲۰ فرد مبتلا به چاقی که رژیم کتو بسیار کم کالری را به مدت ۴ ماه دنبال نمودند، به طور متوسط ۲۲ کیلوگرم وزن کم کردند، عمدتاً از چربی بدن و احشایی (لازم به ذکر است که هیچ گروه دارونمایی وجود نداشت و این یک منبع نمونه کوچک بود، بنابراین یافتهها محدود است و رژیم غذایی دنبال شده شامل فقط ۶۰۰ تا ۸۰۰ کالری روزانه بود که بسیار کمتر از آن چیزی است که اکثر کارشناسان بهداشت توصیه میکنند.) مطالعهای که در سال ۲۰۱۷ در Nutrition Metabolism منتشر شد، نشان داد بزرگسالان دارای وزن طبیعی که یک رژیم کتو بدون محدودیت انرژی (کالری) را به مدت ۶ هفته دنبال نمودند، حدود ۲ کیلوگرم چربی و توده خالص بدنی خود را از دست دادند.
اما مطالعات طولانی مدت نشان میدهد که تفاوت زیادی در کاهش وزن بین کتو و سایر رژیمها وجود ندارد. یک متاآنالیز قدیمی، بزرگسالان را در یک رژیم کتوژنیک (خوردن کمتر از ۵۰ گرم کربوهیدرات) با افراد دارای رژیم کم چرب معمولی مقایسه کرد. حداقل پس از یک سال کسانی که رژیم کتو داشتند، در مقایسه با گروهی که چربی را کاهش دادند، ۱ کیلوگرم بیشتر وزن کم کردند.
نکته اصلی این است که بسیاری از رژیمهای غذایی از جمله کتو ممکن است در دراز مدت به همین مقدار کاهش وزن کمک کنند. کیتلی میگوید با این اوصاف لازم است بدانید که ممکن است گزینه رژیمی بهتری برای شما وجود داشته باشد.
میوهها به طور کلی جزء اصلی رژیم کتو نیستند. میوهها با قند طبیعی بسیار زیاد، معمولاً کربوهیدراتهای بسیاری دارند که نمیتوانند در رژیم کتو گنجانده شوند. ویتمیر میگوید اما شما میتوانید مقادیر کمی از میوههای کم کربوهیدرات مانند انواع توتها را مصرف کنید. و اگر بخواهیم دقیقتر بگوییم، آووکادو و نارگیل (دو ماده غذایی پرچرب) در واقع میوه هستند.
بر اساس شمارش کربوهیدرات USDA، میوههایی که میتوانید در یک برنامه غذایی کتو گنجانده شوند، عبارتند از:
همه مقادیر ذکر شده در بالا کربوهیدراتهای خالص هستند که عبارت است از کربوهیدرات کل منهای فیبر. فیبر اغلب در تعداد کل کربوهیدرات خالص به حساب نمیآید، زیرا این ماده مغذی هضم نمیشود.
متأسفانه غذاهای پر کربوهیدرات مانند ذرت بو داده یا بلغور جو دوسر احتمالاً در رژیم کتو جایی ندارند. با توجه به دادههای USDA یک لیوان پاپ کورن بدون روغن حاوی ۵ گرم کربوهیدرات خالص است که میتواند یک چهارم کربوهیدرات شما در کل روز باشد. همچنین لازم به ذکر است که یک لیوان پاپ کورن وعده بزرگی نیست، فقط ۳۰ کالری دارد و فاقد چربی است بنابراین سیر کننده نخواهد بود. بلغور جو دوسر نیز احتمالاً مناسب رژیم کتو نیست. با توجه به USDA حدود یک چهارم لیوان جو دوسر خشک شده ساده (تقریباً نصف لیوان پخته شده که مقدار کمی است) دارای ۱۲ گرم کربوهیدرات خالص، ۷۷ کالری و فقط ۱ گرم چربی میباشد. در مورد ماست، بستگی به نوع ماست انتخابی شما و میزان سازگاری آن با رژیم کتو دارد. به عنوان مثال، یک ظرف ۱۵۰ گرمی ماست یونانی ساده تهیه شده با شیر ۵ درصد چربی حاوی ۵ گرم کربوهیدرات است. به یاد داشته باشید که ماستهای ساده را انتخاب کنید، زیرا انواع طعمدار قند (و بنابراین کربوهیدرات) بیشتری اضافه میکنند.
ویتمیر میگوید میان وعدههای سازگارتر با رژیم کتو عبارتند از آجیل (با توجه به دادههای USDA، ۲۸ گرم بادام دارای ۳ گرم کربوهیدرات خالص است)، دانهها (نصف لیوان مغز تخمه آفتابگردان دارای ۳ گرم کربوهیدرات خالص است) و مقادیر کمی از میوههای کم کربوهیدرات مانند انواع توتها. بیف جرکی و سبزیجات غیر نشاستهای مانند بروکلی و خیار از دیگر میان وعدههای خوب رژیم کتو هستند.
اگر به رژیم کتو علاقه مند هستید، احتمالاً در مورد آنفولانزای کتو (یک عارضه جانبی نه چندان جالب) چیزهایی شنیدهاید. کیتلی میگوید: «آنفولانزای کتو قطعاً حقیقت دارد. بدن شما با کربوهیدراتها واقعاً خوب کار میکند چون این همان چیزی است که برای آن طراحی شده است. بنابراین وقتی به چربی سوزی روی میآورد، کارایی کمتری در تولید انرژی خواهد داشت.» در کتو، شما انرژی کمتری در دسترس دارید و ممکن است احساس بیماری و تنبلی کنید، انگار که آنفولانزا دارید. هنگامیکه بدن شما به طور طبیعی با این روش جدید جذب انرژی سازگار شود، از این وضعیت خلاص خواهید شد. کیتلی میگوید این روند ممکن است چند هفته طول بکشد.
ویتمیر میگوید: «مصرف بالای گوشت قرمز و ننوشیدن آب زیاد ممکن است احتمال ایجاد سنگ کلیه را افزایش دهد.» او میافزاید که در رژیم کتو، باید هیدراته بمانید و ذخایر الکترولیتها (مواد معدنی مانند سدیم، پتاسیم، منیزیم و کلسیم) را مجددا پر کنید: «در غیر اینصورت، کتو میتواند ریسک عوارض جانبی مانند سنگ کلیه را افزایش دهد.» تحقیقات قبلی احتمال ایجاد سنگ کلیه را به طور اجمالی بررسی کردهاند. یک بررسی سیستماتیک و متاآنالیز منتشر شده در سال ۲۰۲۱ در Diseases نشان داد بزرگسالانی که از رژیم کتو پیروی میکنند، کمی بیشتر در معرض خطر ابتلا به سنگ کلیه هستند. اگر شما عوامل خطر مانند سابقه خانوادگی یا شخصی سنگ کلیه دارید، با پزشک خود در مورد اقدامات احتیاطی که باید در رژیم کتو رعایت کنید، صحبت نمایید.
این احتمال وجود دارد که تغییری در قاعدگی مشاهده کنید. ویتمیر توضیح میدهد: «مطالعات روی زنان جوانتری که برای مدت طولانی یک رژیم کم کربوهیدرات داشتند، نشان داد که به پریودهای نامنظم یا تأخیر در قاعدگی دچار میشوند. محدود کردن شدید کربوهیدراتها ممکن است بر سیستم آدرنال تأثیر بگذارد و منجر به عدم تعادل هورمونی شود که چرخه قاعدگی زنان را مختل میکند. به طور مشابه، کاهش وزن سریع نیز میتواند این اثر را داشته باشد. نتیجه؟ او میافزاید: «زنان ممکن است در مقایسه با مردان به کربوهیدرات بیشتری در رژیم کتو نیاز داشته باشند، به خصوص اگر متوجه تغییر در چرخه قاعدگی خود شود.»
در طرف دیگر این طیف، شواهد محدودی وجود دارد که برای زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، رژیم کتوژنیک ممکن است تعادل هورمونی آنها را بهبود بخشد. یک مطالعه کوچک که در Nutrition & Metabolism منتشر شد، نشان داد گروه کوچکی از زنان مبتلا به PCOS که به مدت ۲۴ هفته رژیم کتو را دنبال کردند، ۱۲ درصد از وزن بدن خود را از دست دادند و سطح تستوسترون و انسولین را کاهش دادند. با اینحال حتما با پزشک خود صحبت نمایید، به خصوص اگر از این رژیم غذایی به عنوان بخشی از درمان خود استفاده میکنید.
به گفته کیتلی، بسیاری از مردم گزارش میدهند که با رژیم کتو به سرعت وزن خود را پایین میآورند. تحقیقات منتشر شده در مجله Clinical Endocrinology نشان داد که افراد چاق در طول ۴ ماه با پیروی از رژیم کتو بسیار کم کالری به طور متوسط ۲۲ کیلوگرم وزن کم کردند. با این حال، کیتلی به مراجیعن خود پیشنهاد میکند که بیش از ۱۲ هفته در وضعیت کتوز نمانند، زیرا عوارض آن در طولانی مدت نامشخص است و خطر ابتلا به کمبودهای تغذیهای وجود دارد.
او میگوید وقتی افراد رژیم کتو را کنار میگذارند و شروع به گنجاندن کربوهیدراتهای بیشتری در وعدههای روزانه خود میکنند، معمولا در طول دوره سازگاری، مقداری وزن اضافه مینمایند. همچنین اگر پس از احساس محرومیت در برنامه غذایی کتو به روشهای تغذیه قبل از کتو برگردند، میتوانند تمام وزنی را که از دست دادهاند و احتمالاً بیشتر از آن را اضافه کنند.
هر گونه کاهش وزن، صرفنظر از اینکه چگونه به دست میآید، به کاهش کلسترول منجر میشود
نکته جالب در مورد رژیم کتو آن است که اغلب به کاهش وزن منجر میشود، چیزی که به خودی خود میتواند سطح چربی خون را بهبود بخشد. در عین حال ممکن است بیش از همیشه چربیهای اشباع شده را به شکل کره، بیکن، خامه و روغن نارگیل مصرف کنید.
مدتهاست کارشناسان سلامت به ما هشدار میدهند که خوردن چربیهای اشباع اضافی میتواند کلسترول را افزایش داده و در نتیجه ما را در معرض خطر بیماری قلبی قرار دهد. به همین دلیل، بسیاری از کارشناسان ابراز نگرانی میکنند که افزایش مصرف چربی ممکن است به ویژه برای افرادی که از قبل بیماری قلبی داشته یا ریسک فاکتورهای آن را دارند، مضر باشد.
یک مطالعه کوچک روی بیماران چاق تحت رژیم کتو نشان داد که پس از ۲۴ هفته، سطح کلسترول کل پایین آمد، در حالی که کلسترول LDL بد کاهش و کلسترولHDL خوب افزایش یافت. این امر میتواند منعکس کننده این واقعیت باشد که هر گونه کاهش وزن، صرفنظر از اینکه چگونه به دست میآید، به کاهش کلسترول منجر میشود. همچنین همانطور که قبلا گفته شد، افرادی که دارای عوامل خطر بیماری قلبی هستند، باید قبل از آغاز رژیم کتو با پزشک خود مشورت کنند. تحقیقات گذشته به این نتیجه رسیده است که رژیم غذایی کم کربوهیدرات اما پر از چربی و پروتئین در عملکرد شریانی افرادی که در معرض خطر بیماریهای قلبی عروقی قرار دارند، اختلال ایجاد میکند.
ممکن است مسئله مهم، نوع چربی باشد در رژیم کتو مصرف میکنید. یک بررسی و متاآنالیز به تأثیر رژیم غذایی کم چرب در مقابل رژیم کم کربوهیدرات بر چربیهای خون پرداخت. در حالی که مصرف کمتر چربیهای اشباع شده با سطوح پایینتر کلسترول مرتبط بود، مصرف بیشتر چربیهای تک غیراشباع (مانند روغن زیتون یا آووکادو) در چارچوب یک رژیم غذایی پرچرب با افزایش سطح کلسترول HDL محافظ قلب ارتباط داشت.
کین می گوید که یک رژیم غذایی کتو معمولی ممکن است شامل ۲۰ تا ۲۵ درصد کالری از پروتئین باشد. یک تصور غلط رایج آن است که کتو یک رژیم غذایی با پروتئین بالا است، در حالی که در حقیقت پروتئین متوسطی دارد. او میگوید: «پروتئین بیش از حد میتواند به قند تبدیل و تجزیه شود تا به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرد که بدن را از کتوز خارج میکند.»
با اینحال شما نباید پروتئین دریافتی خود را خیلی کم کنید. ویتمیر میگوید: «شما باید بتوانید بدون قربانی کردن توده بدون چربی بدن (عضله) در فرایند کاهش وزن، در وضعیت کتوز بمانید.» این مقدار میتواند تقریبا معادل ۱٫۲ تا ۱٫۵ گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن باشد. (با توجه به انتشارات سلامت هاروارد، مقدار مصرف روزانه توصیه شده در حال حاضر ۰٫۸ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است.) بنابراین، یک زن ۶۴ کیلوگرمی میتواند بین ۷۶ تا ۹۵ گرم پروتئین در روز مصرف نماید. به عنوان مرجع، طبق گفته USDA یک سینه مرغ ۹۰ گرمی، ۲۶ گرم پروتئین دارد.
کین میگوید یکی از بهترین منابع پروتئین در رژیم کتو، ماهیهای چرب (مانند سالمون یا ماهی خال مخالی) هستند زیرا منبعی از پروتئین سالم برای قلب و اسیدهای چرب امگا ۳ محسوب میشوند. تخم مرغ یک انتخاب خوب دیگر است. یک تخم مرغ بزرگ حاوی ۶ گرم پروتئین و ۵ گرم چربی میباشد.
در حالی که رژیم کتو ممکن است بر چربی تمرکز داشته باشد اما این بدان معنا نیست که باید در تمام روز بیکن و سوسیس بخورید. جا برای پروتئینهای کم چربتر مانند مرغ یا ماهی کاد نیز وجود دارد. او می گوید فقط به یاد داشته باشید که چربی را به این منابع کم چرب اضافه کنید (مثلاً مرغ را با روغن زیتون تفت دهید). بسیاری از قطعات گوشت گاو بدون چربی یا بسیار خالص در نظر گرفته میشوند زیرا حاوی ۱۰ گرم یا کمتر چربی کل و همچنین مقدار کمی چربی اشباع شده (به ترتیب ۴٫۵ گرم و ۲ گرم یا کمتر) هستند. کلینیک مایو خاطرنشان میکند که این برشها عبارتند از استیک و کباب ران، استیک بالای راسته (Tip Side)، کباب و استیک بالای ران، کباب و استیک پایین ران، و استیک گوشت راسته.
کین میگوید: «اگرچه رژیم کتو اولین ابزاری نیست که برای کمک به کنترل قند خون مبتلایان به دیابت به کار میبرم – شمارش کربوهیدراتها، توزیع یکنواخت کربوهیدراتها در طول روز ممکن است گزینه راحتتری باشد – اما کاملا هم متنفی نیست، به خصوص با وجود تحقیقات نوظهوری که اثربخشی آن را تأیید میکنند.»
درست است: برخی تحقیقات اولیه نشان میدهد که کتو ممکن است یک رویکرد خوب برای برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ باشد. به عنوان مثال یک مطالعه کوچک که در سال ۲۰۱۷ در مجله تحقیقات اینترنتی پزشکی منتشر شد، بزرگسالان دارای اضافه وزن مبتلا به دیابت نوع ۲ را به طور تصادفی به ۲ گروه تقسیم کرد: گروهی که رژیم کتو داشتند و گروه کنترلی که رژیم غذایی کم چرب توصیه شده توسط انجمن دیابت آمریکا را دنبال میکردند. پس از ۳۲ هفته، گروه کتو شاهد کاهش بیشتر A1C (معیار میانگین قند خون در یک بازه زمانی ۳ ماهه) در مقایسه با گروه کنترل بودند و نیمی از آنها A1C خود را به کمتر از ۶٫۵ درصد کاهش دادند (کمتر از ۵٫۷ درصد، نرمال در نظر گرفته میشود). گروه کتو نیز ۱۴ کیلوگرم از دست داد، در مقایسه با حدود ۳٫۵ کیلوگرم برای گروه کنترل.
اما مطالعات بزرگتر و طولانیتری مورد نیاز است و کتو میتواند برای افراد مبتلا به دیابت خطراتی برای سلامتی ایجاد کند، به خصوص اگر بدون نظارت پزشک متخصص آن را دنبال کنید. تحقیقات نشان میدهد هر فردی که برای کاهش قند خون دارو مصرف میکند یا از انسولین استفاده مینماید، باید بداند که کاهش شدید کربوهیدراتها (همان کاری که باید در رژیم کتو انجام دهید) میتواند منجر به کاهش خطرناک قند خون شود. به گفته مایو کلینیک عدم رسیدگی به این وضعیت که هیپوگلیسمی نامیده میشود، ممکن است به تشنج، از دست دادن هوشیاری و تاری دید منجر شود. (کارشناسان هشدار میدهند که افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ نباید رژیم کتو را امتحان کنند.)
نکته اصلی آن است اگر دیابت نوع ۲ دارید، حتما با پزشکتان مشورت نمایید و انتظارات خود را مدیریت کنید. بر اساس تحقیقات منتشر شده در مجله تغذیه اروپا در سال ۲۰۱۸، نه تنها در مورد اینکه آیا کتو یک رویکرد رژیم غذایی موثر برای دیابت است یا خیر اتفاق نظر وجود ندارد بلکه پایبندی به آن نیز دشوار است. به خاطر داشته باشید که دیابت نوع ۲ را نمیتوان معکوس کرد، اما میتوان آن را بهبود بخشید.
منبع: everydayhealth.com / ترجمه: طیبه جلایر