سکته مغزی

مرور کلی

سکته مغزی یا حمله مغزی زمانی رخ می دهد که جریان خون به مغز متوقف شود و این یک وضعیت اضطراری است.

مغز برای عملکرد عالی به یک منبع دائمی اکسیژن و مواد مغذی نیاز دارد و در صورتی که خون رسانی حتی برای مدت کوتاهی قطع شود، می تواند مشکلات جدی ایجاد کند. درچنین شرایطی، سلول های مغزی پس از چند دقیقه بدون خون یا اکسیژن شروع به مردن می کنند.

زمانی که سلول های مغز می میرند، عملکرد مغز نیز از بین می رود و ممکن است دیگر قادر به انجام کارهایی که توسط آن قسمت از مغز کنترل می شود، نباشید. برای مثال، سکته مغزی ممکن است بر توانایی افراد در موارد زیر تاثیر بگذارد:

• حرکت
• صحبت
• خوردن
• تفکر و به یاد آوردن
• عدم کنترل روده و مثانه
• عدم کنترل حساسات
• عدم کنترل دیگر عملکردهای حیاتی بدن

سکته مغزی در هر زمانی ممکن است برای هر فردی اتفاق بیفتد.

علت سکته مغزی چیست؟

سکته مغزی زمانی ایجاد می شود که جریان خون به مغز متوقف یا مختل شود.

سکته مغزی دو نوع دارد: ایسکمیک و هموراژیک.

• سکته مغزی ایسکمیک. این نوع شایع ترین نوع سکته مغزی است و زمانی اتفاق می افتد که یک رگ خونی اصلی در مغز مسدود شده باشد. این انسداد ممکن است توسط لخته خون یا تجمع رسوبات چربی و کلسترول باشد. به این تجمع پلاک می گویند.
• سکته مغزی هموراژیک. این نوع سکته زمانی اتفاق می‌افتد که یک رگ خونی در مغز پاره شده و خون آن به بافت‌های مجاور می‌ریزد. در واقع، هنگام بروز سکته هموراژیک، فشار در بافت مغزی مجاور ایجاد می شود و این باعث آسیب و تحریک بیشتر می شود.

چه کسانی در معرض خطر سکته مغزی هستند؟

هر فردی در هر سنی ممکن است دچار سکته مغزی شود. اما در صورتی که عوامل خطرساز خاصی داشته باشید، احتمال سکته مغزی افزایش می‌یابد. برخی از این عوامل قابل تغییر یا مدیریت هستند، اما برخی دیگر خیر.

عوامل خطرساز سکته مغزی که قابل تغییر، درمان یا مدیریت پزشکی هستند:

• فشار خون بالا. فشار خون 140/90 یا بالاتر می تواند به رگ های خونی (شریان ها) که وظیفه خونرسانی به مغز دارد، آسیب برساند.
• بیماری های قلبی. بیماری قلبی دومین عامل خطرساز مهم برای ابتلا به سکته مغزی و عامل اصلی مرگ و میر در بین بازماندگان سکته مغزی است. بیماری قلبی و سکته مغزی بسیاری از عوامل خطرساز مشابهی دارند.
• دیابت. افراد مبتلا به دیابت نسبت به دیگر افراد بیشتر در معرض خطر ابتلا به سکته مغزی هستند.
• سیگار کشیدن. سیگار کشیدن تقریبا خطر سکته مغزی ایسکمیک را دو برابر می کند.
• قرص های ضد بارداری (قرص های ضد بارداری خوراکی).
• سابقه TIA (حملات ایسکمیک گذرا). TIA ها را اغلب سکته مغزی کوچک می نامند. آن ها علائمی مشابه سکته مغزی دارند، اما این علائم دوام چندانی ندارند. در صورتی که فردی یک یا چند TIA داشته اید، تقریبا 10 برابر بیشتر از افراد همسن و هم جنس خود که TIA نداشته اند، در معرض سکته مغزی قرار دارند.
• بالا بودن تعداد گلبول های قرمز. افزایش قابل توجه تعداد گلبول های قرمز منجر به غلظت خود شده و احتمال لخته شدن را بیشتر می کند. این مورد خطر ابتلا به سکته مغزی را افزایش می دهد.
• ورزش نکردن
• چاقی
• مصرف بیش از حد الکل. نوشیدن زیاد الکل فشار خون را افزایش داده و منجر به سکته مغزی می شود.
• داروهای غیر قانونی. سوء مصرف مواد IV (داخل وریدی) خطر بالای سکته مغزی ناشی از لخته شدن خون (آمبولی مغزی) را به همراه دارد. مصرف کوکائین و دیگر مواد مخدر ارتباط نزدیکی با سکته مغزی، حملات قلبی و بسیاری دیگر از مشکلات قلبی عروقی دارد.
• ریتم غیر طبیعی قلب. برخی از انواع بیماری‌های قلبی می‌تواند خطر سکته را افزایش دهند. داشتن ضربان قلب نامنظم (فیبریلاسیون دهلیزی) قوی ترین و قابل درمان ترین عامل خطر سکته است.
• ناهنجاری های ساختاری قلب. آسیب دیدگی دریچه های قلب (بیماری دریچه ای قلب) می تواند آسیب طولانی مدت (مزمن) قلب را ایجاد کند. با گذشت زمان، این می تواند خطر سکته مغزی را افزایش دهد.

عوامل خطر سکته مغزی که قابل تغییر نیستند:

• افزایش سن. به ازای هر دهه زندگی پس از 55 سالگی، احتمال سکته مغزی بیش از دو برابر می شود.
• نژاد. خطر مرگ و ناتوانی ناشی از سکته مغزی در آمریکایی های آفریقایی تبار نسبت به سفیدپوستان بسیار بیشتر است. دلیلش این است که شیوع فشار خوت بالا در جمعیت آفریقایی-آمریکایی بیشتر است.
• جنسیت. سکته مغزی بیشتر در مردان رخ می دهد، اما زنان بیشتر از مردان جان خود را بر اثر سکته از دست می دهند.
• سابقه قبلی سکته مغزی. در صورتی که قبلا سکته مغزی داشته اید، بیشتر در معرض خطر سکته مغزی هستید.
• وراثت یا ژنتیک. احتمال سکته مغزی در افرادی با سابقه خانوادگی سکته بیشتر است.

دیگر عوامل خطرساز عبارتند از:

محل زندگی. ابتلا به سکته مغزی در میان افرادی که در جنوب شرقی ایالات متحده زندگی می کنند نسبت به سایر مناطق شایع تر است. علت آن ممکن است به دلیل تفاوت های منطقه ای در سبک زندگی، نژاد، عادت به سیگار کشیدن و رژیم غذایی باشد.

دما، فصل و آب و هوا. مرگ و میر ناشی از سکته مغزی در دماهای بیش از حد گرم یا سرد بیشتر رخ می دهد.

عوامل اجتماعی و اقتصادی. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد سکته مغزی در بین افراد کم درآمد بیشتر است.

نشانه های سکته مغزی چیست؟

سکته مغزی یک وضعیت اورژانسی است. بسیار مهم است که علائم سکته مغزی را بشناسید و در صورت مشاهده به سرعت کمک بگیرید. در چنین شرایطی بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید. زیرا درمان زمانی موثرتر است که فورا شروع شود.

علائم سکته مغزی ممکن است به طور ناگهانی رخ دهد و علائم ممکن است در هر فردی متفاوت باشد. از جمله:

• ضعف یا بی حسی صورت، بازو یا پا که معمولا در یک طرف بدن ایجاد می شود
• مشکل در تکلم یا درک کردن
• مشکلات بینایی مانند تیرگی یا از دست دادن بینایی در یک یا هر دو چشم
• سرگیجه یا مشکل در تعادل و هماهنگی
• مشکل در حرکت یا راه رفتن
• غش کردن (از دست دادن هوشیاری) یا تشنج
• سردردهای شدید بدون علت مشخص، به خصوص اگر به طور ناگهانی اتفاق بیفتد

سایر علائم کمتر شایع سکته مغزی عبارتند از:

• تهوع یا استفراغ ناگهانی که ناشی از بیماری ویروسی نیست
• از دست دادن یا تغییر مختصر هوشیاری، مانند غش، گیجی، تشنج، یا کما
• TIA، سکته مغزی کوچک نامیده می شود

TIA می تواند علائمی مشابه سکته مغزی داشته باشد، اما این علائم گذرا هستند، یعنی ممکن است فقط برای چند دقیقه یا 24 ساعت دوام داشته باشند. بنابراین، اگر فکر می کنید شخصی مبتلا به TIA است، به سرعت با فوریت های پزشکی تماس بگیرید. زیرا این ممکن است یک علامت هشداردهنده برای وقع سکته اصلی باشد. البته این نکته را در نظر داشته باشید که همه TIA ها با سکته مغزی همراه نیستند.

FAST رابه خاطر داشته باشید

FAST راهی آسان برای شناسایی علائم سکته مغزی است و در صورت مشاهده هر یک از این علائم باید بلافاصله با فوریت های پزشکی ماس بگیرید.

 کلمه FAST مخفف:

F – Face drooping– افتادگی صورت. یک طرف صورت افتاده یا بی حس می شود و زمانی که فرد لبخند می زند، لبخندی نا متقارن دارد.  

A – Arm weakness– ضعف بازو. یک دست ضعیف یا بی حس می شود و هنگامی که فرد هر دو دست خود را همزمان بلند می کند، ممکن است یک بازو به سمت پایین بیفتد.

S – Speech difficulty– مشکل در تکلم. ممکن است فرد در تکلم دچار مشکل شود و یا به سختی صحبت کند. یعنی زمانی که از فرد خواسته می شود حرف بزند، نمی تواند یک جمله ساده را به درستی تکرار کند.

T – Time to call 911– زمان تماس با 911. در صورتی که فردی یکی از این علائم را داشت، فورا با فوریت های پزشکی تماس بگیرید. حتی اگر علائم پس از مدتی از بین رفتند. همچنین زمانی که علائم برای اولین بار ظاهر شدند را یادداشت کنید.

سکته مغزی چگونه اتفاق می افتد؟

ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی یا پزشک مرتبط ابتدا تاریخچه کاملی از وضعیتی سلامتی می‌گیرد و سپس یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. همچنین، برای تشخیص سکته مغزی آزمایش هایی مانند تصویربرداری از مغز و اندازه گیری جریان خون در مغز مورد نیاز است. این آزمایش ها شامل موارد زیر است:

• سی تی اسکن از مغز. این نوعی آزمایش تصویربرداری است که با استفاده از اشعه ایکس تصاویر واضح و دقیق از مغز می گیرد. سی تی اسکن مغز می تواند خونریزی در مغز یا آسیب سلول های مغزی ناشی از سکته مغزی را نشان دهد و همچنین برای یافتن ناهنجاری‌ها و کمک به پیدا کردن محل یا نوع سکته مغزی استفاده می شود.
• MRI. ام آر آی آزمایشی ترکیبی از آهنرباهای بزرگ، فرکانس های رادیویی و کامپیوتر است که برای تهیه تصاویر دقیق از اندام ها و ساختارهای بدن استفاده می شود. همچنین، MRI از میدان‌های مغناطیسی برای یافتن تغییرات کوچک در بافت مغز استفاده کرده و به تشخیص سکته مغزی کمک می‌کند.
• CTA (آنژیوگرافی توموگرافی کامپیوتری). یعنی تصویربرداری با استفاده از اشعه ایکس از عروق خونی. در واقع، سی تی آنژیوگرافی از فناوری سی تی برای تصویربرداری از عروق خونی استفاده می کند.
• MRA (آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی). در این آزمایش از فناوری MRI برای بررسی جریان خون در شریان ها استفاده می شود.
• سونوگرافی داپلر (سونوگرافی کاروتید). آزمایشی که با استفاده از امواج صوتی تصاویری از داخل شریان‌های کاروتید تهیه می کند. این آزمایش نشان می دهد که آیا شریان های کاروتید توسط پلاک ها باریک یا مسدود شده اند یا خیر.
• در این بین آزمایش‌های قلبی خاصی نیز انجام می شود تا تشخیص دهند که آیا مشکلات قلبی منجر به سکته مغزی شده اند یا نه:
• الکتروکاردیوگرام- نوار قلب (ECG). این آزمایش فعالیت الکتریکی قلب را ثبت کرده و هر گونه ریتم نامنظم قلب را که ممکن است منجر به بروز سکته شده باشد، نشان می دهد.
• اکوکاردیوگرافی. این آزمایش از امواج صوتی برای تهیه تصاویری از قلب استفاده کرده و اندازه و شکل قلب را نشان می دهد. همچنین، کارکرد صحیح دریچه های قلب را بررسی می کند و تشخیص می دهد که آیا لخته‌های خونی در قلب وجود دارد یا خیر.

درمان سکته مغزی

با توجه به مواردی که زیر به آن اشاره شده است، ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی برنامه مراقبتی برای فرد بیمار در نظر می گیرد:

• سن، سلامت کلی و سابقه بیماری
• نوع سکته مغزی شما
• شدت سکته
• جایی در مغز سکته اتفاق افتاده است
• علت سکته مغزی
• تا چه میزان فرد قادر به استفاده از برخی داروها، درمان ها یا تراپی ها است
• نظر یا اولویت خود فرد

هیچ درمانی برای سکته وجود ندارد.

به طور کلی، پس از وقوع سکته هیچ درمانی وجود ندارد، اما می توان به برخی از درمان های پزشکی و جراحی های پیشرفته امیدوار بود. البته این کارها فقط می تواند خطر ابتلا به سکته های دیگر را کاهش دهد.

درمان زمانی موثر است که بلافاصله شروع شود. درمان اضطراری پس از بروز سکته مغزی عبارتند از:

• داروهای رفع لخته (ترومبولیتیک یا فیبرینولیتیک). این داروها لخته‌های خونی که باعث ایجاد سکته مغزی ایسکمیک شده اند را از بین می‌برند. همچنین، به کاهش آسیب به سلول های مغزی ناشی از سکته کمک می کنند. اما برای اینکه بیشترین تاثیرگذاری را داشته باشند، باید ظرف 3 ساعت پس از وقوع سکته به فرد داده شود.
• داروها و درمانی برای کاهش یا کنترل تورم مغز. انواع خاصی از مایعات IV (داخل وریدی) اغلب برای کمک به کاهش یا کنترل تورم مغز استفاده می شود. این داروها به طور خاص پس از بروز سکته مغزی هموراژیک تجویز می شوند.
• داروهای محافظ عصبی. این داروها به محافظت از مغز در مقابل آسیب و کمبود اکسیژن (ایسکمی) کمک می کند.
• اقدامات حمایتی از ادامه زندگی فرد. این عبارتند از استفاده از دستگاهی برای کمک به تنفس (تنفیلاتور)، مصرف مایعات IV، تغذیه مناسب و کنترل فشار خون.
• کرانیوتومی. نوعی جراحی مغز است که برای حذف لخته های خون، کاهش فشار یا ترمیم خونریزی در مغز انجام می شود.

عوارض سکته مغزی

بهبودی پس از سکته مغزی و تاثیری که بر توانایی های فرد می گذارد به اندازه و محل سکته بستگی دارد.

 پس از بروز یک سکته کوچک فرد ممکن است مشکلاتی مانند ضعف در بازو یا پا احساس کند.

سکته های بزرگتر باعث می شود قسمت هایی از بدن قادر به حرکت نباشد (فلج شوند) و البته انواع خطرناک تر سکته منجر به از بین رفتن قدرت تکلم و یا مرگ می شود.

برای جلوگیری از خطر بروز سکته مغزی چه کارهایی باید انجام داد؟

ابتدا باید عوامل خطرساز را بشناسید. بسیاری از آن ها را می توان تغییر داد، درمان کرد و یا از نظر پزشکی اصلاح نمود. برخی از کارهایی که می‌توانید برای کنترل عوامل خطرساز انجام دهید عبارتند از:

تغییر سبک زندگی

داشتن سبک زندگی سالم می تواند خطر ابتلا به سکته مغزی را کاهش دهد، از جمله:

• ترک سیگار
• داشتن انتخاب های غذایی سالم. یادتان باشد حتما مقادیر توصیه شده میوه، سبزیجات و غلات کامل را مصرف کنید و غذاهایی را انتخاب کنید که مقدار چربی اشباع شده، چربی ترانس، کلسترول، نمک (سدیم) و قندهای افزوده شده در آن ها کم باشد.
• داشتن وزن سالم
• داشتن فعالیت بدنی
• کاهش یا عدم مصرف الکل

داروها

توصیه می شود داروهای خود را طبق دستور پزشک مصرف کنید. در ادامه، داروهای موثر در جلوگیری از سکته مغزی عبارتند از:

• داروهای رقیق کننده خون (ضد انعقادها) به جلوگیری از تشکیل لخته های خونی کمک می کنند. اما در صورتی که از ضد انعقادها استفاده می کنید، باید به طور منظم آزمایش خون بدهید.
• داروهای ضد پلاکت مانند آسپرین برای بسیاری از بیماران مبتلا به سکته مغزی تجویز می شود. زیرا این دارو احتمال تشکیل لخته های خونی را کاهش می دهد. آسپرین بدون نسخه در دسترس است.
• داروهای فشار خون به کاهش فشار خون بالا کمک می کند و شاید نیاز باشد بیش از یک داروی فشار خون مصرف کنید.
• داروهای کاهنده کلسترول باعث می شوند پلاک کمتری در دیواره شریان ها تشکیل شده و خطر سکته مغزی را کاهش می دهد.
• مصرف داروهای قلب می توانند مشکلات قلبی خاصی را که منجر به بروز سکته مغزی می شود، درمان کند.
• داروهای دیابت سطح قند خون را تنظیم کرده و از بروز مشکلاتی که منجر به سکته مغزی می شود جلوگیری می کند.

عمل جراحی

انواع مختلفی از جراحی ممکن است برای کمک به درمان سکته مغزی یا کمک به پیشگیری از آن انجام شود. این موارد عبارتند از:

• اندارترکتومی کاروتید. اندارترکتومی کاروتید نوعی عمل جراحی است که پلاک و لخته خون را از عروق کاروتید واقع در گردن بر می دارد. این رگ ها خون را از قلب به مغز می رسانند. اندارترکتومی ممکن است در جلوگیری از وقوع سکته مغزی موثر باشد.
• استنت گذاری کاروتید. قرار دادن یک سیم پیچ فلزی بزرگ (استنت) در شریان کاروتید، درست مانند استنتی که در شریان کرونر قرار می گیرد.
• جراحی ترمیم آنوریسم و AVM (ناهنجاری های شریانی وریدی). آنوریسم به ناحیه ای ضعیف و بادکنکی شده روی دیواره رگ ها گفته می شود که خطر ترکیدن (پارگی) و خونریزی مغزی دارد. AVM یک شبکه درهم تنیده ای از شریان ها و وریدها است که در گردش خون اختلال ایجاد کرده و منجر به خونریزی مغزی می شود.
• بسته شدن PFO (پتنت فورامن اوال/ روزنه بیضی). فورامن اوال روزنه ای است که در دیواره بین 2 حفره فوقانی قلب ایجاد می شود. این دهانه به طور معمول بلافاصله پس از تولد بسته می شود. اما در صورتی که بسته نشود، هرگونه لخته یا حباب هوا به گردش خون مغز منتقل شده و منجر به سکته مغزی یا TIA (حمله ایسکمیک گذرا) می شود. با این حال، کارشناسان همچنان در مورد اینکه آیا PFO باید بسته شود یا خیر به اشتراک نظر نرسیده اند.

زندگی با سکته مغزی

میزان تاثیرگذاری سکته مغزی بر زندگی افراد به این بستگی دارد که سکته در کجای مغز اتفاق افتاده و میزان آسیب دیدگی چقدر باشد.

سکته مغزی در بسیاری از افراد منجر به فلج شدن یکی از بازوهای آن ها می شود. از جمله مشکلات دیگر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فکر کردن
• صحبت کردن
• بلعیدن
• انجام ریاضیات ساده مانند جمع، تفریق
• باس پوشیدن
• حمام کردن
• دستشویی رفتن

در این بین ممکن است برخی از افراد به توانبخشی بدنی طولانی مدتی نیاز داشته باشند و قادر به ادامه زندگی بدون کمک دیگران نباشند.

برای این افراد و کمک به نیازهای فیزیکی و عاطفی شان پس از سکته مغزی، خدمات حمایتی و پرستاری زیادی در دسترس است.

چه زمانی باید پزشک تماس بگیرم؟

سکته مغزی ممکن است دوباره برای فرد اتفاق بیفتد. بنابراین، در صورت هر گونه علائمی مانند سکته مغزی، حتی اگر طولانی نشدند، باید پزشک تماس بگیرید.

در صورت آسیب های مکرر به بافت مغز، ممکن است فرد در معرض خطر ناتوانی های مادام العمر (دائمی) قرار بگیرد.

منبع: hopkinsmedicine.org / ترجمه: فاطمه شهابی