آشنایی با آناتومی پا + آسیب‌های رایج پا و نحوۀ درمان‌

با وجود تفاوت‌هایی که از نظر سایز و شکل ظاهری در پاها وجود دارد، آناتومی پا در همه افراد یکسان است. ساختار پیچیده پاها به شما امکان می‌دهد که با آنها راه بروید، بدوید، بپرید و تعادل‌تان را حفظ کنید. با این‌حال مشکلات پا بسیار متداول هستند و در هر سنی اتفاق می‌افتند. بنابراین شناخت دقیق این آناتومی پیچیده، نه تنها برای کارشناسان سلامت بلکه برای ورزشکاران و افراد معمولی نیز مفید است. در این مطلب از سایت مانکن به بررسی ساختار پا و همچنین آسیب‌ها و روش‌های درمان پا می‌پردازیم.

اهمیت آشنایی با آناتومی پا

شناخت آناتومی پا به چند دلیل اهمیت دارد که در ادامه به مهم‌ترین آنها می‌پردازیم. 

پیشگیری: هنگامی که بحث پیشگیری از مشکلات پا به میان می‌آید، اغلب ما به استفاده از زانوبند، مچ‌بند و… فکر می‌کنیم. درحالی‌که آشنایی با ساختار پا، یک روش ساده و بسیار موثر برای جلوگیری از بروز آسیب ‌های رایج پاهاست. شناخت آناتومی این عضو حیاتی به افراد کمک می‌کند تا با رعایت اقدامات پیشگیرانه مانند انتخاب کفش مناسب و انجام تمرینات تقویتی از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری کنند.

تشخیص و درمان: هر یک از بیماریهای رایج پا با علائم مشخص و درد در نواحی خاصی از پاها همراه هستند. آگاهی از آناتومی پا به پزشکان و متخصصان کمک می‌کند تا علت دقیق درد یا ناراحتی را شناسایی کنند. همچنین با توجه به شرایط بیمار از روش‌های درمانی مناسب مانند فیزیوتراپی، تجویز دارو یا جراحی برای درمان پا استفاده نمایند.

آناتومی پا

پای انسان با هر شکل و سایزی شامل ۲۸ استخوان است که حدود یک‌چهارم از کل استخوان‌های بدن محسوب می‌شوند. هر پا تقریبا ۳۰ مفصل، بیش از ۱۰۰ عضله، رباط و تاندون دارد که به‌صورت هماهنگ با هم کار می‌کنند. آناتومی پا از چندین استخوان، مفصل، ماهیچه، تاندون و رباط تشکیل شده که در ادامه به بررسی هر یک از آنها می‌پردازیم.

استخوان‌ها در آناتومی پا

استخوان‌های پا بر اساس محل قرارگیری به سه دسته تقسیم می‌شوند: استخوان‌های قسمت جلویی پا، بخش میانی پا و پشت پا.

استخوان‌های قسمت جلوی پا: قسمت جلوی پا از انگشتان پا یا فالانژها (بند انگشتان) تشکیل شده است. در مجموع ۱۴ استخوان در انگشتان پا وجود دارد؛ ۲ استخوان در هر انگشت شست پا و ۳ استخوان در هر چهار انگشت دیگر. آناتومی پا در قسمت جلو ۵ استخوان متاتارس نیز دارد که انگشتان پا را به مچ پا متصل می‌کنند. اولین استخوان متاتارس (متصل به شست پا)، کوتاه‌ترین و ضخیم‌ترین استخوان محسوب می‌شود و نقش مهمی در حرکت به سمت جلو دارد.

استخوان‌های متاتارس دوم، سوم و چهارم پایدارترین استخوان‌های متاتارس هستند. آنها به خوبی محافظت می‌شوند و تنها چند اتصال جزئی تاندونی دارند. متاتارس پنجم نیز به انگشت کوچک پا متصل است.علاوه بر فالانژها و متاتارس‌ها، جلوی پا دارای ۲ استخوان کوچک بیضی شکل در پایین اولین متاتارس، در زیر کف پا است که توسط تاندون‌ها و رباط‌ها در جای خود نگه داشته می‌شود. قسمت جلویی پا نیز به وسیله ۵ مفصل تارسوماتارس به بخش میانی پا می‌رسد.

استخوان‌های بخش میانی پا: آناتومی پا در این بخش از ۵ استخوان با شکل‌های نامنظم به نام تارسال تشکیل شده است. نام بالینی این استخوان‌ها عبارت‌اند از ناویکولار، کیوبوید، میدیال، اینترمیدیت و لترال کیونیفورمز. این استخوان‌ها در کنار هم قوس پا را تشکیل می‌دهند. قوس پا نقشی کلیدی در تحمل وزن و ایجاد ثبات دارد.

استخوان‌های پشت پا: فقط دو استخوان بزرگ در این قسمت از پا وجود دارد: تالوس و کالکانئوس. استخوان کالکانئوس که به‌عنوان استخوان پاشنه شناخته می‌شود، بزرگترین استخوان در این ناحیه محسوب می‌شود و وظیفه تحمل وزن بدن و تشکیل پاشنه پا را بر عهده دارد. استخوان تالوس که در بالای کالکانئوس قرار گرفته، به استخوان‌های ساق پا متصل می‌شود و مفصل چرخشی مچ پا را تشکیل می‌دهد.

مفاصل در آناتومی پا

به محل اتصال دو یا چند استخوان مفصل گفته می‌شود. مفصل مچ پا، محل اتصال استخوان‌های ساق پا (درشت‌نی و نازک‌نی) به استخوان‌های پا (تالوس) است. این مفصل نقش حیاتی در حرکت و انعطاف‌پذیری پا ایفا می‌کند. به همین خاطر برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی همواره به تقویت مچ پا تأکید می‌شود.

هر انگشت شست پا دارای ۲ مفصل است: مفصل متاتارسوفالانژیال و مفصل اینترفالانژیال. هر یک از چهار انگشت دیگر پا نیز ۳ مفصل دارند: مفصل متاتارسوفالانژیال در پایین هر انگشت و مفصل اینترفالانژیال پروگزیمال در وسط انگشت پا قرار دارند. مفصل فالانژیال دیستال نیز نزدیک‌ترین مفصل به نوک انگشت پا محسوب می‌شود.

ماهیچه‌ها در آناتومی پا

حرکات پا توسط ماهیچه‌هایی که در ساق پا قرار دارند، کنترل می‌شوند. این ماهیچه‌ها از طریق تاندون‌ها به استخوان‌های پا متصل می‌شوند. در واقع عضلات ساق پا، نیروی لازم برای حرکت پاها را تأمین می‌کنند. آنها با انقباض و انبساط خود امکان راه رفتن، دویدن، پریدن و سایر حرکات را فراهم می‌نمایند. پوشیدن لگ ورزشی تا حدودی به محافظت از ماهیچه‌ها پا کمک می‌کند. ماهیچه‌های اصلی که در حرکت پا دخیل هستند، عبارت‌اند از:

•  تیبیالیس خلفی(عقبی): پشتیبانی از قوس پا؛
•  تیبیالیس قدامی (جلویی): کمک به حرکت پا به سمت بالا؛
•   ماهیچه‌های پرونئوس لونگوس و برویس: کنترل حرکت در قسمت بیرونی مچ پا؛
•  اکستانسورها (ماهیچه‌های بازکننده): بالا آوردن انگشتان برای گام برداشتن؛
•  و فلکسورها (ماهیچه‌های خم کننده): ثابت نگه داشتن انگشتان پا و خم کردن آنها به سمت پایین.

تاندون‌ها در آناتومی پا

تاندون‌های پا، بافت‌های همبند فیبری قوی و انعطاف‌پذیری هستند که عضلات پا را به استخوان‌های آن متصل می‌کنند. مهم‌ترین تاندون در آناتومی پا، تاندون آشیل نام دارد که قوی‌ترین تاندون بدن نیز محسوب می‌شود و برای دویدن، پریدن و ایستادن روی پنجه پا ضروریست. تاندون تیبیالیس خلفی، عضله ساق را به استخوان‌های داخلی پا متصل کرده و قوس پا را حفظ می‌کند. تاندون تیبیالیس قدامی از استخوان درشت‌نی تا استخوان‌های میانی پا امتداد دارد و عملکرد اصلی آن، خم کردن مچ پا به سمت بالا است.

رباط‌ها در آناتومی پا

رباط‌ها، بافت‌های همبند فیبری هستند که استخوان‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند. در آناتومی پا، سه رباط اصلی وجود دارند که نقش مهمی در ساختار و عملکرد آن ایفا می‌کنند:

فاسیای پلانتار: طولانی‌ترین رباط پا که از پاشنه تا انگشتان کشیده می‌شود و قوس پا را تشکیل می‌دهد. این رباط به راه رفتن و حفظ تعادل کمک می‌کند.

رباط کالکانئوناویکولار پلانتار: در کف پا قرار دارد و استخوان پاشنه و ناویکولار را به هم متصل می‌کند.

رباط کالکانئو کوبوئید: استخوان پاشنه و تارسال را به هم متصل می‌کند و به حفظ قوس پا توسط فاسیای پلانتار کمک می‌کند.

۹ مورد از آسیب‌های رایج پا

با توجه به پیچیدگی آناتومی پا، هر یک از ساختارهای درونی پا ممکن است در معرض آسیب ناشی از بیماری یا استفاده بیش‌ازحد قرار بگیرند. در ادامه با چند مورد از مهم‌ترین بیماری‌های رایج پا آشنا می‌شویم.

۱.خار پاشنه، از آسیب‌های رایج پا

خار پاشنه، یکی از رایج‌ترین بیماریهای پا محسوب می‌شود و به معنای ایجاد توده‌های استخوانی در بخش زیرین استخوان پاشنه است. این وضعیت باعث می‌شود که در هنگام ایستادن یا راه رفتن، درد بسیار شدیدی احساس کنید. افراد مبتلا به التهاب فاسیای کف پا، کف پای صاف یا قوس زیاد پا بیشتر به این اختلال دچار می‌شوند.

۲. فاسیای کف پا در بیماریهای رایج پا

آسیب به بافت ضخیم زیر پا با عنوان پلانتار فاشیاتیس (فاسیای کف پا) شناخته می‌شود. این آسیب آناتومی پا به علت کشیدگی بیش‌ازحد اتفاق می‌افتد و با درد پاشنه و قوس پا (به‌ویژه در صبح‌ها) همراه است. دوندگان و افرادی که پیاده‌روی‌های طولانی انجام می‌دهند، بیشتر در معرض ابتلا به این آسیب هستند.

انجام تمرینات ورزشی متناسب با وضعیت بدنی، بهترین راه برای پیشگیری از آسیب‌های ورزشی به آناتومی پا است. برای دریافت برنامه ورزشی به‌روز، استاندارد و هدفمند از مانکن کمک بگیرید.

۳. بونیون، برجستگی در آناتومی پا

بونیون یا پینه پا به معنای برجستگی استخوانی زیر انگشت شست یا کنار انگشت کوچک است. این برجستگی به دلیل نامرتبی استخوان‌ها و فشار کفش نامناسب ایجاد می‌شود. در برخی موارد انگشت شست به سمت داخل خم شده و به ایجاد انگشت چکشی و پینه دردناک انگشت دوم منجر می‌شود.

۴. صافی کف پا، تغییر شکل در آناتومی پا

صافی کف پا به معنای تغییر شکل (کاهش یا از بین رفتن کامل) قوس طبیعی کف پاهاست. این عارضه به صورت مادرزادی یا اکتسابی (در اثر افزایش سن و آسیب‌دیدگی) ایجاد می‌شود. صافی کف پا با علائمی مانند درد در پا، مچ، لگن، زانو یا کمر همراه است. حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از افراد دارای درجاتی از صافی کف پا هستند.

۵. انگشت چکشی (Hammer toe) در بیماریهای رایج پا

در این وضعیت، مفصل میانی انگشت پا به طور دائمی به سمت پایین خم می‌شود و انگشت به شکل چکش یا قلاب در می‌آید. انگشت چکشی به دلیل عدم تعادل عضلات و تاندون‌ها، پوشیدن کفش‌های نامناسب، وارد آمدن ضربه و بیماری‌های خاص ایجاد می‌شود. این مشکل اغلب در انگشت دوم پا اتفاق می‌افتد.

۶. متاتارسالژیا، به دلیل فشار بر آناتومی پا

متاتارسالژیا نام پزشکی درد توپی پا است. این عارضه در اغلب موارد به خاطر افزایش فشار بر روی این ناحیه به دلیل پوشیدن کفش‌های نامناسب ایجاد می‌شود. مشکلاتی مانند آرتریت، فشردگی عصب (نوروما) و آسیب رباط‌ها نیز می‌توانند باعث بروز این مشکل شوند.

۷. انحراف شست پا

یکی دیگر از عارضه‌های شایع آناتومی پا، انحراف شست پا (هالوکس والگوس) است. در این وضعیت، شست پا به سمت انگشتان دیگر منحرف می‌شود و یک برجستگی استخوانی در قاعده شست پا ایجاد می‌کند. پوشیدن کفش نامناسب، ناهنجاری‌های مادرزادی، مشکلات پزشکی مانند آرتروز و… در انحراف شست پا نقش دارند.

۸. کلاو توو (Claw toe) در آناتومی پا

در اختلال انگشتان خمیده، خمیدگی در هر سه مفصل انگشت اتفاق می‌افتد. این مسئله بدان معناست که کل انگشت به شکل پنجه یا چنگال جمع شده و نوک انگشت به سمت زیر پا خم می‌شود. این وضعیت معمولا چندین انگشت را به‌طور همزمان درگیر می‌کند.

۹. نورومای مورتون

این عارضه شایع آناتومی پا به علت پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند اتفاق می‌افتد. در این وضعیت، اعصاب قسمت توپی پا فشرده می‌شوند و علائمی مانند گزگز و درد در انگشتان سوم و چهارم پا ایجاد می‌کنند.

مشکلات شایع پا

آسیب‌های ذکرشده در بخش‌های فوق کاملا به آناتومی پا مربوط می‌شوند. بااین‌حال پاها مانند هر عضو دیگری از بدن در معرض شرایط و مشکلات سلامتی خاصی قرار می‌گیرند که ممکن است به‌طور مستقیم به آنها مربوط نباشد. رایج‌ترین مشکلات پا (ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای، ضربه به پاها و حوادث ناگهانی) شامل موارد زیر هستند.

•  رگ به رگ شدن و کشیدگی عضلات یا رباط‌ها؛
•   تاندونیت در اثر کشیدگی بیش‌ازحد یا پارگی تاندون؛
•  شکستگی‌های استخوانی؛
•  نوروپاتی محیطی؛
•  استئوآرتریت: به‌خصوص در مفاصلی که انگشتان پا را به قسمت میانی پا متصل می‌کنند؛
• روماتیسم مفصلی؛
• زخم پای دیابتی؛
• عفونت‌هایی مانند پای ورزشکاران و اونیکومایکوزیس (عفونت قارچ ناخن)؛
•  و نقرس.

تشخیص مشکلات مربوط به آناتومی پا

برای تشخیص مشکلات آناتومی پا ابتدا پزشک (متخصص ارتوپدی) معاینه فیزیکی انجام می‌دهد تا علائم ظاهری مانند تورم و تغییر شکل قسمت خارجی پا را بررسی کند. همچنین با تجزیه و تحلیل راه رفتن بیمار، اطلاعات دقیق‌تری از مشکلات احتمالی پا به‌دست می‌آورد.  سپس در صورت نیاز به بررسی بیشتر از روش‌های تصویربرداری زیر استفاده می‌کند.

اشعه ایکس: از اشعه X با طول موج کوتاه برای تشخیص شکستگی استخوان یا آسیب‌های آرتروز استفاده می‌شود.

ام‌آر‌آی :(MRI) با استفاده از آهنربای قوی و کامپیوتر، تصاویر دقیقی از بافت‌های نرم و استخوان‌ها ارائه می‌دهد.

سی‌تی‌اسکن :(CT Scan) با ترکیب چندین اشعه ایکس، تصاویر سه بعدی از ساختار پا ایجاد می‌کند.

درمان پا

درمان بیماریهای رایج پا به نوع و شدت عارضه بستگی دارد. برخی از مشکلات پا با داروهای ساده و برخی دیگر با روش‌های پیچیده‌تر درمان می‌شوند. روش‌های معمول برای تسکین پا شامل موارد زیر هستند:‌

استراحت پا: برخی از آسیب‌های رایج پا با استراحت کردن و اجتناب از ایستادن طولانی و ورزش‌های سنگین تسکین می‌یابند.

کاهش وزن: این کار با کاهش فشار وارد بر پاها به تسکین درد، التهاب و تورم ناشی از بیماری‌های رایج پا کمک می‌کند.

دارو: برای عفونت‌های باکتریایی یا قارچی پا، آنتی‌بیوتیک یا داروهای ضد قارچ تجویز می‌شود. برای تسکین درد، داروهای بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن و در موارد شدیدتر، داروهای مسکن تجویزی به کار می‌رود.

اُرتز: برای ناهنجاری‌های آناتومی پا مانند صافی کف پا، ارتز (کفی یا بالشتک داخل کفش) تجویز می‌شود.

فیزیوتراپی: برای بهبود قدرت و انعطاف‌پذیری پا و مچ پا، مفید است.

جراحی: در شکستگی‌ها و آسیب‌های شدید، جراحی برای اصلاح و بهبود وضعیت پا انجام می‌شود.

سخن پایانی

آناتومی پا بسیار پیچیده است و ساختارهای متعددی دارد. به همین خاطر پاها در معرض آسیب‌ها و بیماری‌های مختلفی هستند. در این مطلب از سایت مانکن درباره آسیب‌های رایج پا و همچنین ساختار آن صحبت کردیم. تشخیص دقیق و درمان مناسب بیماریهای رایج پا بسیار مهم است؛ زیرا بی‌توجهی به این مسئله به ناراحتی بیمار و محدودیت‌های حرکتی منجر می‌شود. توصیه می‌شود برای تشخیص مشکلات و درمان پا به متخصص ارتوپدی مراجعه کنید.

سوالات متداول

• علت درد کف پا چیست؟

درد کف پا علل گوناگونی دارد. پوشیدن کفش نامناسب، ایستادن طولانی‌مدت، بیماری‌هایی مانند التهاب فاسیای پلانتار، نوروم مورتون و آرتروز همگی می توانند باعث درد پا شوند. آسیب‌های عصبی، شکستگی استخوان‌ها و مشکلات تاندون‌ها نیز در درد این بخش از آناتومی پا نقش دارند.

•  رایج‌ترین آسیب‌های پا کدامند؟

برخی از آسیب‌های رایج پا عبارت‌اند از خار پاشنه، صافی کف پا، فاسیای کف پا، انگشت چکشی و…

• آیا بیماریهای رایج پا قابل پیشگیری هستند؟

بله. اغلب آسیب‌های آناتومی پا با رعایت نکات ساده قابل پیشگیری هستند. پوشیدن کفش مناسب، انجام تمرینات ورزشی استاندارد، حفظ وزن ایده‌آل و… به پیشگیری و کنترل مشکلات پا کمک می‌کند.

منبع: verywellhealth.com/ ویراستار: طیبه جلایر