غربالگری سرطان: آنچه ممکن است نیاز داشته باشید
سرطان در هر شکلی می‌تواند برای افراد غافلگیر‌کننده باشد. در بیشتر مواقع، این بیماری در مراحل پایانی تشخیص داده می‌شود و در آن زمان گزینه‌های درمانی بسیار محدود می‌شوند. اما، یکی از بهترین راه‌ها برای تشخیص زود هنگام سرطان در مراحل اولیه – قابل درمان‌ترین مرحله – غربالگری سرطان است.
در واقع، غربالگری پیش از اینکه بیمار علائم قابل شناسایی داشته باشد، انجام می‌شود. این کار هرگونه بی‌نظمی یا مشکل کوچک سرطانی یا حتی گاهی پیش سرطانی را تشخیص داده و ثابت شده است که در کاهش تعداد مرگ و میر ناشی از برخی انواع سرطان‌ها بسیار مؤثر بوده است.
غربالگری انواع مختلفی دارد و بسته به سن، جنسیت و عوامل خطرساز شخصی می‌تواند متفاوت باشد. در ادامه خلاصه‌ای از بهترین انواع غربالگری توصیه شده برای همه افراد، به خصوص انواع خاصی برای مردان و زنان ارائه شده است.
غربالگری برای همه
برخی از غربالگری‌های سرطان هم برای زنان و هم برای مردان توصیه می‌شود، به خصوص آزمایش‌های و روش‌هایی که برای تشخیص علائم اولیه سرطان روده بزرگ یا سرطان ریه طراحی شده است.
سرطان روده بزرگ
برخی از افراد باید از نظر ابتلا به سرطان روده بزرگ از ۴۵ یا ۵۰ سالگی به بعد به طور منظم تحت غربالگری قرار گیرند، از جمله آن دسته از افرادی که دارای سابقه شخصی یا خانوادگی سرطان روده بزرگ یا سندرم سرطان هستند، درگیر انواع خاصی از پولیپ‌ها و بیماری‌های التهابی روده هستند و یا سابقه شخصی در دریافت تابش شکم یا لگن برای درمان سایر سرطان‌ها داشته‌اند.
در صورتی که در هر کدام یک از این گروه‌ها قرار دارید، ممکن است در معرض خطر بیشتر ابتلا به سرطان روده بزرگ باشید و حتی شاید لازم باشد قبل از سن توصیه شده، غربالگری را شروع کنید و یا نوع خاصی از غربالگری را انجام دهید. در این موارد، مشورت با یک فرد متخصص در این زمینه بهترین گزینه است و به خوبی شما را راهنمایی خواهد کرد.
در افراد سالم، غربالگری باید از سن ۷۵ سالگی در فواصل منظم انجام شود. افراد ۷۵-۸۵ ساله بسته به عوامل خطرساز شخصی ممکن است غربالگری شوند و پس از ۸۵ سالگی به طور معمول دیگر نیازی به ادامه روند غربالگری نیست.
بدین ترتیب، پزشک مربوطه فرد را راهنمایی می‌کند که انجام کدام نوع آزمایش غربالگری برای او مناسب‌تر است. به طور معمول معاینات بصری یا ساختاری روده بزرگ و راست‌روده (برای مثال، کولونوسکوپی) و آزمایشات مبتنی بر مدفوع، بیشترین آزمایشات مربوط به سرطان روده بزرگ هستند.
آزمایش‌های تصویری یا ساختاری
کولونوسکوپی متداول‌ترین شکل معاینه تصویری است که پزشکان انجام می‌دهند و توصیه می‌شود که هر ده سال یک بار انجام شود. روش کار به این صورت است که دوربینی وارد در راست‌روده و روده بزرگ می‌شود و پزشک می‌تواند علائم نشان‌دهنده سرطان و یا میزان پیشرفت آن را مشاهده کند.
دیگر انواع معاینات تصویری عبارتند از کولونوگرافی، توموگرافی رایانه‌ای مجازی (CT) و سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر؛ که هر دوی این روش‌ها نیاز به غربالگری مجدد پنج ساله دارند.
آزمایشات مبتنی بر مدفوع
این آزمایش‌ها به بررسی خون پنهان در داخل مدفوع که می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات سلامتی باشد و همچنین تغییر در DNA سلول که ممکن است سرطان یا شرایط پیش سرطانی را نشان دهد، می‌پردازد. این گونه از روش‌های کم‌تهاجم باید سالانه (یا هر سه سال برای آزمایش DNA) انجام شود.
در صورتی که آزمایش مبتنی بر مدفوع نتایج غیر منتظره‌ای را نشان دهد، برای بررسی‌های بیشتر و تشخیص منشاء بیماری به کولونوسکوپی نیاز دارد.
سرطان ریه
مردان و زنان ۵۵ سال به بالا باید در مورد سابقه سیگار کشیدن خود با پزشک صحبت کنند و در صورت نیاز ممکن است غربالگری سرطان ریه برای آن‌ها توصیه شود. درمان سرطان ریه در مراحل اولیه آسان‌تر است. در صورت داشتن همه موارد ذکر شده، باید سالانه غربالگری سرطان ریه انجام دهید:
- افراد سیگای یا کسانی که طی ۱۵ سال گذشته سیگار می‌کشیدند و اکنون ترک کرده‌اند.
- افراد به شدت سیگاری (یا کسانی که قبلاً اینطور بوده‌اند)، یعنی به مدت ۲۰ سال، دست کم روزی یک بسته سیگار مصرف می‌کردند یا به مدت ۱۰ سال، روزی ۲ بسته و … .
- افرادی در رده سنی ۵۰ تا ۸۰ سال و بدون هیچ گونه علائم خاص.
پیش از این، غربالگری‌های توسط اشعه ایکس انجام می‌شد، اما امروزه سی تی اسکن با دوز پایین نتایج دقیق‌تری را نشان می‌دهد و در سال‌های اخیر جایگزین اشعه ایکس شده است. توصیه می‌شود افراد تا زمانی که به سن ۸۱ سالگی نرسیده‌اند و یا کسانی که ۱۵ سال یا کمتر سیگاری بوده‌اند، سالانه اسکن ریه را انجام دهند.
غربالگری مخصوص مردان
مردان باید غربالگری‌های مخصوص به خود را داشته باشند و برای این کار حتماً با پزشکی متخصص مشورت کنند. برای مثال، یکی از غربالگری‌های خاص برای مردان انجام آزمایش‌های تشخیص علائم سرطان پروستات است.
البته، غربالگری سرطان پروستات برای همه مردان توصیه نمی‌شود. برای همین ابتدا باید با پزشک صحبت کنند که آیا نیازی به غربالگری سرطان پروستات دارند یا خیر. در صورت نیاز، آزمایش‌های دوره‌ای آنتی ژن مخصوص پروستات (PSA) به فرد پیشنهاد می‌شود.
آزمایش PSA
رایج‌ترین روش بررسی احتمالی سرطان پروستات، سنجش میزان آنتی ژن اختصاصی پروستات از طریق آزمایش PSA است. با افزایش سطح PSA در خون، احتمال ابتلا به سرطان پروستات نیز وجود دارد، گرچه که هیچ آستانه PSA خاصی وجود ندارد که به طور مشخص وجود سلول‌های سرطانی را نشان دهد. عوامل مختلفی می‌تواند بر PSA تأثیر بگذارد و این خود مسئله‌ای بسیار چالش برانگیز است.
آزمایش‌های پیگیری‌کننده و جانبی
در صورتی که آزمایش PSA نتیجه غیر‌معمولی داشته باشد، باید آزمایش‌های دیگری انجام شود. یکی از آن‌ها معاینه رکتال دیجیتال (DRE) است. در این حالت پزشک انگشت خود را وارد راست روده کرده تا به صورت دستی وجود هر گونه توده یا برجستگی که ناشی از بروز سرطان است را شناسایی و احساس کند.
آزمایش دیگر بیوپسی پروستات است، یعنی بخشی از بافت زنده برداشته شده و برای انجام بررسی‌های بیشتر به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. در واقع، در شرایطی که اگر نتایج PSA و یا DRE غیرطبیعی باشد، بیوپسی پروستات انجام می‌شود. در عین حال ممکن است پزشک مشورت با یک متخصص ارولوژی یا آزمایش تصویربرداری از غده پروستات را توصیه کند.
غربالگری مخصوص زنان
از جمله غربالگری‌های مخصوص زنان می‌توان به آزمایش علائم اولیه سرطان دهانه رحم و پستان اشاره کرد.
سرطان دهانه رحم
تمام زنان ۲۵ تا ۶۵ ساله باید به صورت سالانه غربالگری سرطان دهانه رحم را انجام دهند. بیشتر انواع سرطان دهانه رحم توسط ویروس پاپیلومای انسانی (یا HPV) ایجاد می‌شود.
بنابراین می‌توان با انجام غربالگری‌های منظم، ضایعات ناشی از HPV را قبل از سرطانی شدن شناسایی کرد و آن‌ها را از بین برد. همچنین این کار به تشخیص دیگر انواع سرطان‌های دهانه رحم در مراحل اولیه کمک کرده و باعث می‌شود بهتر درمان شوند. نوع غربالگری که فرد باید انجام دهد و اینکه هر چند وقت یکبار باشد، به سن و سابقه سلامتی فرد بستگی دارد.
آزمایش‌های غربالگری برای بررسی سرطان دهانه رحم شامل موارد زیر است:
- آزمایش پاپ اسمیر: در این روش از سلول‌های دهانه رحم نمونه‌برداری شده و برای بررسی سلول‌های غیرطبیعی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. در صورتی که نتایج تست پاپ اسمیر منفی باشد، می‌توانید سه سال بعد آن را مجدد تکرار کنید.
- آزمایش HPV: این آزمایش نیز درست مشابه آزمایش پاپ اسمیر انجام می‌شود، با این تفاوت که نمونه سلول‌های گردنی رحم از نظر وجود HPV آزمایش خواهند شد. در این حالت نیز در صورت مشاهده نتایج منفی، می‌توانید آزمایش بعدی را پنج سال بعد تکرار کنید.
- آزمایش پاپ اسمیر و HPV: ممکن است همزمان هر دو آزمایش را انجام دهید. در صورتی که نتیجه هر دو آزمایش طبیعی بود، پزشک به شما توصیه می‌کند که پنج سال بعد مجدد آزمایش‌ها را تکرار کنید.
اما درصورتی که نتیجه آزمایش‌ها غیرطبیعی باشد ممکن است آزمایش‌های بیشتری برای تعیین شدت تغییرات و مراحل صحیح درمان توصیه شود.
همچنین ممکن است برخی از زنان به انجام غربالگری‌های متعددی نیاز داشته باشند. برای مثال، زنانی که عوامل خطرساز خاصی مانند سیستم ایمنی به خطر افتاده و اچ آی وی دارند و یا پیش از این به دلیل وجود ضایعات پیش سرطانی یا سرطان دهانه رحم تحت درمان قرار گرفته‌اند، ممکن است به دفعات غربالگری بیشتری نیاز داشته باشند.
علاوه‌بر این، برخی شواهد نشان می‌دهد که غربالگری در زنان چاق به دلیل مشکلاتی همچون سختی دسترسی یا تجسم دهانه رحم ممکن است تأثیر کمتری داشته باشد. اما آن دسته از زنانی که بنا به دلایل غیر سرطانی زنانی که هیسترکتومی کامل داشته‌اند (یعنی رحم خود را برداشته‌اند)، نیازی به غربالگری ندارند.
سرطان پستان
توصیه‌ها برای غربالگری سرطان پستان می‌تواند بسیار متفاوت باشد و بیشتر به سن و به عوامل خطرساز شخصی بستگی دارد. به طور کلی، زنان باید در مورد میزان خطر ابتلا به سرطان پستان و اینکه چگونه توصیه‌های غربالگری می‌تواند بر آن‌ها تأثیر داشته باشد، با پزشک مشورت کنند.
زنانی که به طور متوسط در معرض خطر ابتلا به سرطان پستان هستند، باید از اوایل ۴۰ سالگی در مورد غربالگری سالانه با پزشک مربوطه مشورت کنند. پس از سن ۵۵ سالگی، می‌توانند سالانه ماموگرافی یا آزمایش‌های مخصوصی را انجام دهند.
حتی در صورت عدم داشتن سابقه خانوادگی و شخصی در زمینه سرطان پستان، نداشتن هیچ گونه جهش ژنتیکی که باعث افزایش خطر شود و عدم داشتن هیچ گونه پرتو درمانی تا قبل از ۳۰ سالگی، باز به طور متوسط در معرض خطر هستید.
اما زنانی که در معرض خطر ابتلا به سرطان پستان هستند، باید آزمایش‌های سالانه را خیلی زودتر شروع کنند، به طور معمول در حدود ۳۰ سالگی. آزمایش‌ها شامل این دسته از افراد می‌شود:
- داشتن سابقه خانوادگی سرطان پستان
- جهش ژنی شناخته شده BRCA1 یا BRCA 2 یا مشاهده جهش در یکی از اقوام درجه یک
- سابقه پرتودرمانی در قفسه سینه در سنین ۱۰ تا ۳۰ سالگی
- سابقه داشتن سندرم‌های خاص که احتمال ابتلا به برخی سرطان‌ها را افزایش می‌دهد
غربالگری‌ها باید تا زمانی ادامه پیدا کند که آن فرد سلامت بوده و امید به زندگی وی بیش از ۱۰ سال باشد.
از جمله معمول‌ترین آزمایش‌های غربالگری سرطان پستان می‌توان به انجام ماموگرافی منظم و معاینات بالینی پستان اشاره کرد.
- ماموگرافی اشعه ایکسی است که به پستان تابانده می‌شود و می‌تواند تومورهایی را که هنوز از نظر جسمی احساس نشده‌اند یا لکه‌های کوچکی از کلسیم (به اصطلاح ریزسنجی) که ممکن است گاهی نشانی از سرطان پستان باشد را تشخیص دهد. روش کار به این صورت است که دو صفحه بافت پستان را فشرده می‌کند ، بنابراین اشعه ایکس که دوز کمتری نسبت به اشعه ایکس سنتی دارد ، می‌تواند تصویر واضح و دقیق‌تری داشته باشد.
- معاینات پستان، چه به لحاظ بالینی و چه از طریق خودآزمایی، نوعی بررسی کامل از بافت پستان برای جستجوی هر گونه توده، درد یا هر تغییر غیر عادی محسوب می‌شود. در حالی که این معاینات به تنهایی نمی‌تواند تشخیص دهند سرطان باشد، اما کمک می‌کند که بیشتر با ظاهر و احساس بافت پستان آشنایی داشته و بروز هر گونه تغییرات احتمالی را با دقت بیشتری تشخیص دهید.
زنانی که بیشتر در معرض خطر سرطان پستان هستند، ممکن است علاوه بر انجام ماموگرافی به تصویربرداری رزونانس مغناطیسی پستان (MRI) سالانه نیز نیاز داشته باشند. همچنین، برای به حداکثر رساندن نمایش جزئیات بافت پستان، رنگی درون خون بیمار تزریق شده و از نوعی دستگاه MRI مخصوص برای این کار استفاده می‌شود.
درصورت مشاهده هر گونه نتایج غیر عادی در ماموگرافی، مرحله تشخیصی بعد سونوگرافی خواهد بود.
دیگر انواع غربالگری سرطان
انواع مختلفی از غربالگری‌های سرطان از جمله تخمدان، لوزالمعده، بیضه و تیروئید وجود دارد. اما اینطور به نظر نمی‌رسد غربالگری این نوع سرطان‌ها منجر به کاهش مرگ‌و‌میر ناشی از آن‌ها شود. همچنین شواهد کافی مبنی بر سنجش فواید و خطرات غربالگری سرطان دهان، مثانه و پوست در دسترس نیست.
سخن پایانی
در صورتی که نمی‌دانید به چنین غربالگری‌هایی نیاز دارید یا خیر، بهتر است با یک پزشک متخصص در این حوزه مشورت کنید. آن‌ها به شما کمک می‌کنند تا عوامل خطرساز شخصی خود را بهتر شناسایی کرده و تشخیص دهید که چه نوع از غربالگری‌ها می‌تواند برای شما مفید باشد.
منبع: verywellhealth.com / ترجمه: فاطمه شهابی
