علل و عوامل خطر ابتلا به چاقی

چاقی را می توان به نوعی عدم توازن و تعادل میان کالری دریافتی و کالری سوزانده شده دانست. البته عوامل زیاد دیگری نیز در بروز چاقی دخیل هستند از جمله رژیم غذایی ضعیف، عدم ورزش و تحرک، مصرف برخی از داروهای خاص، شرایط خاص پزشکی، عوامل اجتماعی و اقتصادی و ژنتیک.

براساس آمار منتشر شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، در سال ۲۰۱۶ بیش از ۶۵۰ میلیون نفر فرد مبتلا به چاقی شناسایی شدند. چاقی به خودی خود به عنوان یک بیماری شناخته می شود، اما در عین حال یکی از عوامل خطرساز برای بسیاری از بیماری های دیگر نیز به حساب می آید از جمله دیابت، بیماریهای قلبی- عروقی، اختلالات اسکلتی- عضلانی و برخی سرطان ها.

علل شایع

تا مدتهای زیادی اعتقاد بر این بود که علت اصلی چاقی خوردن بیش از حد است، یعنی دریافت کالری بیشتر از آنچه بدن می سوزاند. اما امروزه پژوهش های جدید نشان می دهد که علل چاقی بسیار پیچیده تر از دریافت و سوزاندن کالری است و عوامل دیگری نیز نقش دارند.

در سال ۲۰۱۹، مطالعه منتشر شده در Cell Metabolism نشان می دهد که تمام کالری ها به یک شکل و با هم برابر نیستند. در واقع، نوع غذایی که می خورید بیشتر از کالری ها روی وزن تأثیر می گذارد.

از این رو، در یک آزمایش چهار هفته ای، افراد به مدت دو هفته یک نوع رژیم غذایی پر کالری با غذاهای فرآوری شده یا غذاهای غیر فرآوری شده مصرف کردند و در دو هفته بعد آن نوع دیگر را مصرف کردند. مثلا اگر در دو هفته اول غذاهای فرآوری شده مصرف کردند، در دو هفته دوم از غذاهای غیر فرآوری شده استفاده کردند و یا بر عکس. نتایج حاکی از آن بود در زمانی که افراد غذاهای فرآوری شده مصرف می کردند ۱ پوند اضافه وزن پیدا کردند اما در زمان مصرف غذاهای غیرفرآوری شده ۱ پوند کاهش وزن داشتند.

نویسندگان این مطالعه خاطر نشان کردند که محدود کردن غذاهای فرآوری شده می تواند یک راهبرد مؤثر برای پیشگیری و یا درمان چاقی باشد.

رژیم غذایی

رژیم غذایی نیز یکی دیگر از روش هایی است که بر وزن تأثیر می گذارد. خوردن بیش از حد قند و چربی اشباع شده و همچنین زیاده روی در مصرف فست فود ها و غذاهای بیرون و رستورانی از جمله دیگر عوامل چاقی هستند و اضافه وزن هستند.

قند:

مصرف بیش از حد قند اضافه شده به مواد غذایی، از نظر بسیاری از متخصصان به عنوان مستقیم ترین عامل اصلی طولانی مدت در بروز چاقی شناخته شده است. “قند اضافه شده” به همه قندهایی گفته می شود که به مواد غذایی اضافه می شوند و به صورت طبیعی خود آن ماده فاقد قند است یا اینکه قند خیلی کمی دارد.

انجمن قلب آمریکا توصیه می کند خانم ها مقدار قند اضافه شده در مواد مصرفی روزانه را به کمتر از ۶ قاشق چای خوری و مردان به کمتر از ۹ قاشق چایخوری در روز کاهش دهند. با این حال، یک فرد بزرگسال آمریکایی به طور متوسط روزانه ۱۸ قاشق چایخوری قند مصرف می کند.

البته بخشی از مشکل این است که این قند اضافه شده به نام های مختلفی بر روی لیبل موجود در بسته های مواد غذایی ذکر می شود و فرد نمی تواند تشخیص دهد که در آن چیزی که می خورد یا می نوشد چند نوع قند وجود دارد.

تولید کنندگان مواد غذایی روش ها و منابع مختلفی را یافتند و با استفاده از آن ها می توانند قند را به انواع مواد غذایی اضافه کنند، از سس گوجه گرفته تا غلات و نوشابه و …. . بنابراین در روی بر چسب مواد غذایی به دنبال نام های زیر باشید: هر ماده ای که به “-ose” ختم شود (مانند مالتوز، دکستروز، ساکارز، فروکتوز، لاکتوز، شربت ذرت با فروکتوز بالا)، شهد، نیشکر، شیرین کننده ذرت، آب نیشکر تبخیر شده، شکر خام، شربت و کنسانتره آب میوه.

عمده ترین منابعی که در رژیم غذایی ما حاوی بیشترین مقدار قندهای اضافه شده هستند شامل نوشابه، آب نبات، کیک، کلوچه، پای، نوشیدنی های میوه ای، دسرهای لبنی و محصولات تهیه شده از شیر (مانند بستنی و ماست شیرین) و غلات هستند.

چربی های اشباع شده

مصرف چربی های اشباع شده با خطر بیشتر ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی همراه است و با توجه به اینکه غذاهایی که چربی اشباع زیادی دارند، بسیار پرکالری اند، در روند چاقی نیز نقش بسزایی دارند.

در سال ۲۰۱۸ پژوهشی در مجله Biomedica منتشر شده و نشان می دهد خوردن وعده های غذایی پر چرب با چربی اشباع بر حساسیت به انسولین تأثیر می گذارد و همین امر باعث بالا رفتن قند خون و بروز التهابات شده و در نهایت منجر به چاقی می شود.

عوامل پزشکی

در حالی که به طور معمول چاقی به رژیم غذایی مربوط می شود اما در عین حال برخی اختلالات مربوط به پزشکی وجود دارد که می تواند به افزایش وزن کمک کند و منجر به چاقی شود. از برخی از این شرایط شامل کم کاری تیروئید، سندرم تخمدان پلی کیستیک و سندرم کوشینگ است.

بعلاوه برخی از داروها مانند داروهای خاص ضد افسردگی و استروئیدها موجب افزایش وزن می شوند.

در صورتی که فکر می کنید به دلیلی ابتلا به هر یک از این بیماری های خاص یا به علت مصرف برخی از داروها در حال افزایش وزن هستید، حتما در رابطه با این مسئله و نگرانی خود با پزشک مشورت کنید. این نوع چاقی ها به طور معمول قابل درمان است و پس از مدتی رفع می شود، اما باید حتما مداخلات پزشکی را لحاظ کرد.

ژنتیک

پیوندهای بیولوژیکی مربوط به چاقی از جمله جهش های خاص ژن ها، به طور مداوم در حال بررسی و کشف هستند. برای، امروزه دانشمندان ژنی را کشف کرده اند که با نام FTO شناخته می شود و موجب تمایل به خوردن زیاد و ایجاد چاقی در نوجوانان می شود.

به نظر می رسد ژن FTO با اثراتی در اشتها، مصرف مواد غذایی و شاخص توده بدنی (BMI) همراه است. براساس نتایج حاصل از مطالعه، محققان اکنون بر این باورند که ممکن است بین FTO، پرخوری و چاقی رابطه معناداری وجود داشته باشد.

پژوهشی در آفریقای جنوبی برروی حدود ۱۰۰۰ فرد انجام شد. در نهایت، دانشمندان چهار نشانگر ژنتیکی یافتند (یکی از آنها ژن FTO را درگیر می کند) که در سن ۱۳٫۱۰ در افراد با BMI بالا همراه بود.

مطالعه دیگری که به بررسی اثرات FTO در بیش از ۳،۰۰۰ کودک چینی پرداخته است به این نتیجه دست یافت که تاثیر FTO بر BMI بالاتر نیز منجر به خطر ابتلا به فشار خون بالا (فشار خون بالا) می شود که این بیماری نیز خود در اثر چاقی به وجود می آید.

بنابراین، کشف چنین پیوندها و ارتباط هایی می تواند برای درمان های جدید چاقی قابل اهیمت باشد و حتی ممکن است روزی از ژن درمانی برای درمان چاقی استفاده شود.

عوامل خطرساز مرتبط با سبک زندگی

با گذشت زمان، بسیاری از عادات سبک زندگی روزمره می توانند در ایجاد چاقی نقش داشته باشند.

کم تحرکی

سبک زندگی بی تحرکی که امروزه در سراسر جهان روز به روز بیشتر و بیشتر می شود به طور مستقیم با چاقی که تقریبا همه گیر شده است ارتباط دارد.

از رانندگی گرفته تا نشستن های طولانی مدت پشت میز در محل کار – و برگشت به منزل نشستن جلوی تلویزیون برای ساعت ها تا وقت خواب- این شرایط برای بسیاری از افراد آشنا است و کار هر روزه است. در نتیجه همین بی تحرک باقی ماندن های طولانی مدت باعث بروز چاقی می شود.

همچنین، این نوع سبک زندگی بی تحرک با افزایش خطر ابتلا به سرطان و بیماری های قلبی عروقی همراه است. تحقیقات نشان داده است که نشستن های طولانی به مدت حداقل ۳۰ دقیقه می تواند اثرات مضری برای بدن به همراه داشته باشد.

خواب ناکافی

یکی دیگر از دلایل چاقی مرتبط با سبک زندگی مدرن، کمبود خواب است. متخصصان هفت تا نه ساعت خواب بی وقفه شبانه را برای سلامتی بسیار مفید می دانند و از آن به عنوان یکی از موارد مرتبط با جلوگیری از چاقی یاد می شود و همچنین توصیه می شود که افراد این خواب را از دست ندهند.

مطالعه ای در سال ۲۰۱۲ در ژورنال Sleep نشان داد که خواب بیش از حد کم می تواند منجر به تغییرات متابولیکی شود و همین امر می تواند یکی از دلایل بروز چاقی باشد. در این مطالعه نشان داده شد افرادی که تنها ۴ ساعت خواب شبانه دارند، سطح هرمون گرلین در آن ها بالاتر است و این همان هورمونی است که باعث افزایش اشتها می شود. محققان بر این باورند که خواب بیش از حد کم با افزایش سیگنال های گرسنگی منجر به پرخوری می شود.

پژوهش دیگری در سال ۲۰۱۵ در ژورنال Sleep ، نشان داد که خیلی دیر خوابیدن نیز منجر به افزایش وزن به ویژه در نوجوانان و بزرگسالان می شود.

در مطالعه ای بر روی ۳۳۴۲ نوجوان که بخشی از مطالعه ملی طولی سلامت نوجوانان بود نشان داد دیر به خواب رفتن به مرور و با گذشت زمان موجب افزایش شاخص توده بدنی (BMI) می شود.

همچنین پیوسته یک ساعت دیرتر خوابیدن با افزایش ۲ برابری BMI در یک دوره شش ساله نسبت به افرادی که زودتر می خوابیدند همراه بود.

استرس

استرس مزمن بنا به دلایل مختلفی با چاقی همراه است. اگر پیش از این “پرخوری عصبی” را تجربه کرده اید، حتما به خوبی می دانید که استرس چگونه می تواند بر نحوه خوردن شما تأثیر بگذارد.

استرس مزمن باعث می شود بدن مسیرهای بیولوژیکی مربوط به عوامل مرتبط با استرس و هورمونهای استرس مانند کورتیزول را فعال کند و همین امر موجب می شود تا بدن برای چاقی آمادگی بیشتری داشته باشد.

برخی از سالم ترین راه های مقابله با استرس کاهش کم تحرکی و به طور کلی جلوگیری از پر خوری و چاقی است. این موارد شامل پیاده روی منظم، ایجاد یک برنامه ورزشی منظم، گذراندن وقت با حیوان خانگی و صرف وقت برای تهیه و لذت بردن از یک غذای خانگی است.

به طور کلی می توان گفت:

امروزه علت های شناخته شده بسیاری برای چاقی وجود دارد. از این رو، اگر هر یک از موارد ذکر شده در بالا را در خود یا یکی از عزیزانتان مشاهده کردید، سعی کنید به سرعت برای رسیدگی به آن اقدام کنید و در صدد رفع علت باشید. به خاطر داشته باشید که حتی کوچک‌ترین تغییرات در شیوه زندگی و رژیم غذایی روزانه، در دراز مدت می تواند تاثیر چشمگیری بر جای بگذارد. البته این تغییر می تواند هم مثبت باشد و هم منفی، بستگی به انتخاب شما دارد. در واقع، ایجاد چند تغییر کوچک در زندگی امروز ارزش سلامتی طولانی مدت در آینده را دارد.

منبع: verywellhealth.com / ترجمه: فاطمه شهابی