زغال فعال چیست؟

زغال فعال نوعی پودر ریز، بی بو و سیاه رنگ است. این ماده با حرارت دادن زغال چوب تا دمای بسیار بالا در محیطی بدون اکسیژن مانند مخزن تولید می شود. پس از فعال شدن، منافذ پودر مواد شیمیایی را به دام می اندازد و با جلوگیری از جذب مواد سمی در بدن در درمان اوردوز و مسمومیت های شیمیایی کاربرد دارند.

همچنین، مصارف مختلف دیگری به ویژه در زمینه سلامتی و تندرستی گزارش شده است، اما شواهد کمی برای حمایت از آن ها وجود دارد.

این مقاله همه راه‌های مختلف استفاده از آن، فواید بالقوه مرتبط با هرکدام از موارد استفاده و خطرات ناشی از استفاده از زغال‌فعال را توضیح می دهد.

زغال فعال چیست؟

زغال فعال یا کربن فعال پودری سیاه رنگ است. جنس این ماده متخلخل است، به این معنی که فضاها یا منافذ خالی در داخل این ماده وجود دارد و این منافذ در صورت مصرف خوراکی، ماده ها یا سایر مواد شیمیایی دیگر را به دام می اندازد.

مواد مختلفی برای ساخت زغال فعال استفاده می شود که عبارتند از:

• زغال سنگ
• کود گیاهی
• چوب
• پوسته نارگیل
• مواد نفت

استفاده اولیه از زغال فعال به 3750 سال قبل از میلاد برمی گردد، زمانی که مصری ها از آن برای ساخت برنز استفاده می کردند. همچنین برای درمان عفونت زخم و مشکلات روده و به عنوان جوهر برای نوشتن بر روی پاپیروس استفاده می شد. از جمله دیگر استفاده های تاریخی از زغال فعال می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• هندوها از آن برای تصفیه آب به همراه فیلترهای شنی استفاده می کردند.
• پلینی و بقراط از آن برای درمان سیاه زخم، کلروز و صرع استفاده می کردند.
• رزمندگان جنگ جهانی اول از آن در ماسک‌های گاز برای فرونشاندن بخارات سمی استفاده می‌کردند.

زغال فعال چگونه عمل می کند؟

به طور معمول، زغال فعال بیشتر برای مصرف بیش از حد مواد مخدر و درمان مسمومیت های شیمیایی استفاده می شود.

زمانی که زغال فعال خورده می شود، وارد معده شده و منافذ ایجاد شده در آن طی مراحل فرآوری، موادی را که می توانند آسیب برسانند، به دام می اندازند و مانع از جذب آن ها توسط جریان خون می شود.

به همین دلیل است که بیشتر برای مصرف بیش از حد مواد مخدر و درمان مسمومیت های شیمیایی استفاده می شود. البته کاربردهای دیگری هم دارد، از جمله:

• درمان خماری
• کاهش کلسترول
• درمان ناراحتی معده

در حالی که زغال چوب فعال به صورت جایگزین استفاده می شود، مکانیسم عمل و شواهدی برای حمایت از استفاده از آن برای بیماری های ذکر شده هنوز مشخص نشده است.

اگرچه زغال چوب فعال به صورت جایگزین استفاده می شود، اما مکانیسم اثر و شواهدی برای حمایت از استفاده از آن برای بیماری های ذکر شده هنوز مشخص نشده است.

زغال فعال چگونه ساخته می شود؟

زغال فعال با حرارت دادن زغال چوب در دمایی بین 600 تا 900 درجه سانتیگراد (حدود 1100 تا 1650 درجه فارنهایت) در مخزن بدون اکسیژن ایجاد می شود.

سپس در معرض آرگون و نیتروژن قرار می گیرد و دوباره تا دمای 1200 درجه سانتیگراد (حدود 2200 درجه فارنهایت) گرم می شود. در گرمایش دوم، زغال چوب در معرض اکسیژن و بخار قرار می گیرد. منافذ ایجاد شده در این فرآیند همان چیزی است که منجر به کاربرد دارویی آن می شود.

مصارف پزشکی زغال فعال

دو کاربرد اصلی زغال فعال برای درمان مسمومیت و مصرف بیش از حد مواد مخدر است. تحقیقات گسترده ای از این کاربردها حمایت کرده است و تأیید می کند که فواید مصرف آن بیشتر از خطراتش است. هنگامی که فرد درگیر مصرف مواد مخدر می شود و یا مواد شیمیایی سمی وارد بدنش می شود، این مواد شیمیایی وارد جریان خون شده و بدن فرد را تخریب می کند. حتی در بدترین حالت منجر به مرگ می شود.

بدین منظور، ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی اورژانسی از زغال فعال استفاده می کنند. زمانی که زغال فعال با مواد شیمیایی موجود در معده تماس پیدا می کند، منافذ موجود در آن مواد شیمیایی و سایر مواد مضر را به دام می اندازد. این کار مانع از جذب دارو یا مواد شیمیایی به جریان خون می‌شود؛ در غیر این صورت، آن مواد مضر به اندام‌ها و بافت‌ها رفته و شدت آسیب بیشتر می شود.

سایر مصارف و کاربردهای زغال فعال

امروزه زغال فعال، با توجه به خواص دارویی و کاربردهای آرایشی، محبوبیت زیادی پیدا کرده است. اما گذشته از خاصیت درمان مسمومیت یا مصرف بیش از حد مواد مخدر، چندین کاربرد احتمالی دیگر از زغال فعال وجود دارد که البته شواهد بسیار کمی برای تایید آن ها در دسترس است.

برخی از کاربردهای احتمالی زغال فعال عبارتند از:

• درمان خماری
• درمان ناراحتی معده
• کاهش کلسترول بالا
• کاهش گاز و نفخ معده
• پیشگیری یا درمان اسهال
• تقویت سلامت کلیه، پوست و دهان
• درمان عفونت های پوستی
• مصارف آرایشی مانند خمیر دندان برای سفید کردن دندان ها، دئودورانت و کرم های پوست

آیا استفاده از زغال فعال بی خطر است؟

به طور کلی، استفاده از زغال فعال در صورتی که به شکل خوراکی مصرف شود و یا بر روی پوست استفاده شود، خطری ندارد. اما در صورت ابتلا به برخی از بیماری ها یا داشتن شرایط بدنی خاص، ممکن است مضر باشد.

برای مثال، استفاده از زغال فعال ممکن است برای افرادی که دارای انسداد روده هستند، مناسب نباشد. در صورت بارداری، استفاده از زغال فعال می تواند بی خطر باشد، اما تا زمانی که با پزشک خود مشورت نکردید، باید از استفاده از آن خودداری کنید.

از آنجایی که زغال فعال توانایی بدن برای جذب برخی از مواد شیمیایی را کاهش می دهد، ممکن است لازم باشد از مصرف آن در هنگام مصرف برخی از داروها خودداری کنید، مانند:

• قرص های ضد بارداری
• داروهای خوراکی
• شربت ایپکاک

علاوه بر این، نوشیدن الکل همراه با زغال فعال نیز ممکن است از جذب سموم در بدن جلوگیری کند، بنابراین از مخلوط کردن این دو با هم اجتناب کنید.

خلاصه مطلب

زغال فعال عمدتا برای درمان مسمومیت های شیمیایی یا مصرف بیش از حد مواد مخدر استفاده می شود. با این حال، در سال‌های اخیر کاربردهای بیشتری مانند استفاده از آن در خمیر دندان و سایر محصولات آرایشی و بهداشتی پیدا کرده است. اما، شواهد علمی کمی وجود دارد که تایید کند این ماده می تواند به هر چیزی غیر از مسمومیت یا مصرف بیش از حد مواد مخدر کمک کند، بنابراین باید با احتیاط از آن استفاده کرد.

خوردن آن و یا استفاده از آن بر روی پوست بی‌خطر تلقی می‌شود، اما توانایی بدن در جذب داروها را کاهش می دهد. به همین دلیل، همیشه باید با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود در مورد آنچه که قصد استفاده از زغال فعال را دارید مشورت کنید و اینکه ببینید آیا آن بر رژیم دارویی شما تاثیر می گذارد یا خیر.

منبع: verywellhealth.com / ترجمه: فاطمه شهابی